20 ผลงานใหม่ ยอดอ่านสูงสุดของ The101.world เดือนมกราคม 2562

“เวลาแก้ปัญหาเชิงนโยบาย คนส่วนมากมักคิดว่าคำตอบอยู่ที่รัฐ หรือไม่ก็ระบบราชการ ในโลกที่ซับซ้อนมากๆ แบบที่เป็นอยู่ เราจะคาดหวังให้รัฐมนตรี เจ้าหน้าที่กระทรวงการคลัง หรือสภาพัฒน์ เป็นคนวาดภาพและวางแผนได้จริงหรือ การให้สุดยอดผู้เชี่ยวชาญไม่กี่คนมานั่งกำหนดนโยบายจากบนลงล่าง ไม่สามารถตอบโจทย์ความเปลี่ยนแปลงได้แล้ว”

“ขนาดคนที่อยู่ในซิลิคอน วัลเลย์ หรือคนที่บริหารกองทุนที่เจ๋งที่สุดในโลก เขายังไม่รู้เลยว่าเทคโนโลยีไหน หรือนวัตกรรมไหนมันจะเวิร์ค เขาถึงลงทุน 10 ที เจ๊ง 9 ที ในโลกที่ซับซ้อนมากๆ การดำเนินนโยบายต้องเป็นไปในลักษณะการทดลอง (experiment) มากขึ้น และก็ยอมรับว่านโยบายสามารถล้มเหลวได้”

“สมมติคุณเห็นโทรศัพท์เครื่องหนึ่งเสีย คุณคงดูว่าโทรศัพท์เครื่องนั้นมีปัญหาอะไร แต่ถ้าคุณเห็นว่าโทรศัพท์รุ่นนี้เสีย คุณต้องกลับมาดูที่กระบวนการผลิตมีปัญหาอะไร ผมคิดว่ากระบวนการผลิตนโยบายของไทยมีปัญหา เป็นปัญหาระดับปรัชญาหรือวิธีการมองโลกเลย”

“รัฐไทยใหญ่เกินไปในที่ที่ไม่ควรใหญ่ และเล็กเกินไปในที่ที่ไม่ควรเล็ก ผมไม่เห็นความจำเป็นที่รัฐจะต้องทำหลายอย่างที่รัฐทำอยู่ตอนนี้ แต่เวลาบอกว่าควรลดบทบาทรัฐ คนก็จะบอกทันทีว่าเป็นพวกบ้าตลาด”

อะไรคือหลักคิดและข้อโต้แย้งของเขา ท่ามกลางเสียงของวงการแพทย์อีกไม่น้อยที่มองกัญชาต่างออกไป ในความหมายว่ากัญชาเป็นยาเสพติด ฯลฯ

ไม่ว่าจะรัก ‘กัญ’ หรือเกลียด ‘กัญ’ ธิติ มีแต้ม ชวนอ่านทัศนะของหมอศูนย์หน้าตัวเป้าผู้นี้ที่น่ารับฟังอย่างยิ่ง

“ยาแก้ปวดอย่างพาราเซตามอลและทุกชนิด มันมีผลให้คนไตวายตับวายได้ ถ้ากินมากไปก็เสี่ยงทำให้เส้นเลือดหัวใจตีบตันได้เหมือนกัน เรื่องพวกนี้หมอสมัยใหม่ไม่พูด แต่มักพูดว่ากัญชาเป็นยาเสพติด”

“หมอไทยส่วนใหญ่ยึดติดกับตำรา แต่ไม่ได้มีความกระหายที่อยากจะรู้เรื่องกลไกของโรคกับความท้าทายใหม่ๆ ไม่ได้กระหายที่จะรู้ว่ามีอะไรสามารถไปขัดขวางกลไกของโรคได้อีกบ้างนอกเหนือจากตำราว่าไว้”

“แน่นอน ยังไงก็ต้องมีคนตายไป แต่ถ้าเราได้ข้อมูลว่าตอนที่คนไข้ตาย เขามีความสามารถในการสั่งเสียครอบครัว หรือเขาสามารถยืดอายุออกไปได้สี่ห้าเดือนที่เขายังสามารถอยู่ได้โดยไม่ทรมาน จะไม่ดีกว่าหรือ”

“ผู้คนจำนวนมหาศาลไม่เคยได้อยู่บ้าน กรุงเทพฯ กลายเป็นเมืองหลวงของความหวัง รับเอาคนทั้งมวลเข้ามาหางานและเงิน เมื่อถึงวันหยุดยาวทีหนึ่ง ผู้คนก็กลับบ้านของพวกเขา หอบเอาความคิดถึง เอา ‘ชีวิตที่ดีขึ้น’ และ ‘หวังว่าจะดีขึ้น’ กลับไปฝากครอบครัว ฉลองจนอิ่มหนำ แล้วขับรถกลับมาสู้ต่อที่กรุงเทพฯ เริ่มทำงานหลังหยุดยาว ใช้ชีวิตเหมือนเดิม จนดูเหมือนว่าวันหยุดที่ผ่านมาไม่มีอะไรเกิดขึ้น เส้นแบ่งปีใหม่เป็นเพียงเส้นสมมติที่ทำให้เราทั้งมวลบอกตัวเองว่า เราจะเริ่มใหม่ เราจะดีขึ้น เราจะวางแผน และปีนี้จะต้องดีกว่าเดิม ทั้งที่ความจริงเราอาจจะกำลังไต่ทางไปอย่างช้าๆ เหมือนรถบนถนนมิตรภาพในวันหยุดยาวก็ได้”

แม้จะมีตัวเลขบอกว่าอัตราการว่างงานในไตรมาสที่ 3 ของปี 2018 อยู่ที่ร้อยละ 1.0 ต่ำสุดในรอบ 8 ไตรมาส โดยมีผู้ว่างงานเฉลี่ยจำนวน 3.7 แสนคนในไทย แต่ในความเป็นจริง แม้คนที่มีงานทำก็ใช่ว่าจะมีคุณภาพชีวิตที่ดี คำว่า ‘งาน’ ไม่ได้หมายความถึง ‘เงิน’ อย่างที่พูดๆ กัน เพราะค่าครองชีพสูงขึ้นทุกวัน แต่เงินเดือนไม่ได้เพิ่มตาม ยังไม่นับภาระของชีวิตที่ทุกคนต่างต้องใช้จ่าย และความพอเพียงอาจไม่ใช่ทางออก เพราะรายรับเท่าที่มีก็แทบไม่เพียงพอแล้ว

ปาณิส โพธิ์ศรีวังชัย เขียนถึงอนาคตปี 2019 ผ่านสายตาของคนหลากหลายอาชีพ ตั้งแต่พนักงานรักษาความปลอดภัย ช่างก่อสร้าง ฟรีแลนซ์ และเจ้าของธุรกิจ ในโลกที่ผันผวน และสภาวะของประเทศที่ไม่มีอะไรแน่นอน ประชาชนมองภาพชีวิตของตัวเองอย่างไร และมีความหวัง ความฝันอะไรบ้าง

วจนา วรรลยางกูร สนทนากับ ‘ดนย์ ทาเจริญศักดิ์’ เจ้าของงานวิจัย ‘แรงงานผีน้อยไทยในเกาหลี’ ผู้คลุกคลีอยู่ในชุมชนแรงงานไทยในเกาหลีใต้ เพื่อเจาะลึกถึงต้นตอของสถานการณ์นี้ ไล่ตั้งแต่สภาพความเป็นอยู่ มูลเหตุจูงใจในการทำงาน ข้อสังเกตด้านกฎหมาย การรวมกลุ่มและช่วยเหลือกัน ไปจนถึงมุมมองของคนเกาหลีที่มีต่อแรงงานไทย

“แรงจูงใจที่ทำให้คนไปเป็นผีน้อยจำนวนมาก มาจากปัจจัยทางสังคม เมื่อการอยู่ในประเทศไทยทำให้คนบางกลุ่ม ไม่สามารถเข้าถึงโอกาสในการพัฒนาคุณภาพชีวิตให้ทัดเทียมกับคนชนชั้นอื่นได้ การไปทำงานต่างประเทศจึงเป็นหนทางเดียวที่พวกเขามองเห็น ขณะที่เกาหลีใต้ก็ประสบปัญหาขาดแคลนแรงงาน”

“ค่าจ้างที่แรงงานผีได้รับ หากเป็นงานที่จ้างคนเกาหลีร่วมด้วยจะได้เท่ากับค่าแรงขั้นต่ำ เขาเคยไปทำงานเก็บผักได้วันละ 70,000 วอน (ราว 2,000 บาท) หากรับค่าจ้างรายวันจะได้เดือนละประมาณ 2 ล้านวอน (ราว 5.7 หมื่นบาท) หลายคนเลือกรับเงินเดือนที่น้อยลงหากเจอนายจ้างดีหรืออยู่แล้วปลอดภัยกว่า เช่น บางโรงงานให้เดือนละ 1.2-1.3 ล้านวอน (ราว 3.4-3.7 หมื่นบาท)”

“ปลายปี 2017 คนไทยจำนวนมากถูกปฏิเสธจากตม. เกาหลีใต้ แต่พอถึงต้นปี 2018 เป็นช่วงปลายฤดูหนาวและเตรียมเข้าสู่ฤดูเพาะปลูก ซึ่งมีความต้องการแรงงานในภาคการเกษตร การตรวจคนเข้าเมืองจะไม่เข้มงวดนัก จึงเป็นช่วงเวลาที่แรงงานไทยจะชักชวนคนหน้าใหม่ให้มาทำงานได้”

“การเข้ามาของแรงงานเหล่านี้ ยังสร้างความเปลี่ยนแปลงในชุมชนเดิม ชาวเกาหลีบางคนดัดแปลงบ้านมาแบ่งให้เช่า ร้านขายของนำสินค้าไทยมาวางจำหน่าย เป็นสิ่งที่ได้ประโยชน์ทั้งสองฝ่าย แรงงานกลุ่มนี้ไม่เพียงแต่เป็นที่ต้องการของตลาดแรงงาน แต่ยังสร้างประโยชน์แก่เศรษฐกิจท้องถิ่น”

“สิ่งหนึ่งที่ทำให้แรงงานผีอยู่ได้มั่นคงขึ้น คือความช่วยเหลือในเครือข่ายคนไทยที่เกาหลีใต้ ที่มีการให้ข้อมูล แจ้งทางหนีทีไล่ได้ทันท่วงที จนสามารถชักจูงคนไทยได้มากขึ้นเรื่อยๆ จนในอนาคตอาจเป็นไปได้ว่าจะเกิดการรวมตัวเหนียวแน่นจนเป็น ‘ไทยทาวน์'”

“Lust for Light ไม่ได้รวมรวบแค่มิติทางศิลปะ แต่ยังทำให้เราเห็นแง่มุมของแสง ที่สัมพันธ์กับชีวิตมนุษย์อย่างไม่เคยสังเกตมาก่อน แสงอาทิตย์ทำให้ทุกอย่างในโลกปรากฎขึ้น เรารับรู้เวลาผ่านแสง แสงยังเป็นแหล่งพลังงานสำคัญที่ทำให้ทรัพยากรในโลกเติบโต และยังเป็นสิ่งที่มนุษย์โหยหาเพื่อให้ร่างกายทำงานได้อย่างเป็นปกติ คำว่า ‘Lust’ ในชื่อหนังสือจึงไม่ได้เกินเลย เพราะเราทุกคนต่าง ‘กระหาย’ และขาดแสงไม่ได้จริงๆ

“ในเชิงวัฒนธรรม แสงยังผูกโยงอยู่กับความศักดิ์สิทธิ์และศาสนา ตำราพุทธศาสนาบางเล่มเขียนถึง ‘แดนสุขาวดี’ ดินแดนสำหรับการปฏิบัติธรรมหลังความตายเพื่อไปสู่นิพพาน ว่าเป็นสถานที่ที่เรืองรองไปด้วยแสงสว่าง การปรากฎตัวของพระเยซูคริสต์ในภาพเขียนมักมาพร้อมแสงสว่างเจิดจ้า โบสถ์ที่ออกแบบช่องแสงไว้ในตำแหน่งที่สื่อถึงความศักดิ์สิทธิ์ ในสมัยก่อนยังมีการจุดควันเพื่อให้เห็นลำแสงชัดเจน แม้แต่วัดในพุทธศาสนายังออกแบบพุทธรูปด้วยพื้นผิวสีทองเพื่อให้อร่ามยามต้องแสง”

เป็นผู้บุกเบิกและกุมหางเสือของ ‘สื่อกระแสรอง’ หลายสำนัก ไล่ตั้งแต่เซคชั่น ‘เสาร์สวัสดี’ ในหนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ, นิตยสาร a day weekly, นิตยสาร Way ก่อนขยับมาสู่สนามออนไลน์ แตกหน่อต่อยอดเป็น The Potential และ Seedtizen ตามลำดับ

ท่ามกลางวันเวลาที่สื่อหลายค่ายพากันปรับตัว บ้างล้มหายตายจากแบบถาวร 101 ชวนอธิคมคุยแบบยาวๆ ว่าด้วยทางของสื่อในปี 2019 ซึ่งยึดโยงอยู่กับสังคมการเมืองไทยในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อ ไปจนถึงบทบาทของ ‘พ่อ’ ที่ต้องประคับประคองลูกสาวให้อยู่ในสังคมอันเปราะบางนี้ไปอีกยาว

“ถ้าให้ประเมินภาพรวม เรากลับรู้สึกว่าคนวงการสื่อมันปรับตัวช้าที่สุด ทั้งๆ ที่มันควรจะเป็นสาขาวิชาชีพที่มีความตื่นตัวก่อนใคร อย่างที่เห็นเมื่อเดือนก่อน ที่เจ้าใหญ่ๆ มะงุมมะงาหรากันว่าต้องปรับ นี่คือการปรับเพราะมันไปต่อไม่ได้จริงๆ ไม่ได้ปรับเพราะวิสัยทัศน์”

“เราเคยเชื่อว่าถ้าหากเราเอาข้อมูล เอาข้อเท็จจริงมาวาง แล้วคนจะเปลี่ยน เฮ้ย เรื่องจริงเป็นอย่างนี้ว่ะ ข้อมูลเป็นอย่างงี้ว่ะ พอคุณดูแล้วคุณจะเรียนรู้ ปรับตัว และเปลี่ยนแปลง แต่เราเพิ่งพบว่าวิธีคิดแบบนี้มันใช้ไม่ได้ผลเลย เพราะคนมันไม่เชื่อ แล้วมันก็มีวิธีที่บัดซบมากเลยในการอธิบายความไม่เชื่อนั้นๆ”

“ช่วงที่โกรธมากๆ เราจะรู้สึกว่ามันต้องมีเรื่องผิดพลาดกับคนทำอาชีพอย่างเราๆ ในรุ่นหกสิบกว่า ทั้งคนทำสื่อ ทั้งปัญญาชน นักเขียน ศิลปิน ต้องมีความผิดพลาดใหญ่ๆ ในเจนเนอเรชั่นของคุณ สี่สิบกว่าปีผ่านมาเราจึงยังจมปลักตมเช่นนี้อยู่ คนรุ่นคุณต้องมีอะไรที่มันเลวทราม และกดมันไว้จนกระทั่งมาแก้ผ้าให้เห็นในยุคปัจจุบัน…”

“สังคมไทยไม่มีวัฒนธรรมที่เรียกกันว่ารับผิดรับชอบ (accountability) วันนี้พูดอย่างหนึ่งทำอย่างหนึ่ง แล้ววันรุ่งขึ้นเปลี่ยนไปพูดอีกอย่างทำอีกอย่าง โดยไม่ได้รู้สึกผิดอะไร สังคมที่มันจะเติบโตเข้มแข็ง ยืนหลังตรง มองสบตาโลกได้อย่างภาคภูมิ มันต้องรู้จักขอโทษ สรุปบทเรียนว่าผิดพลาดยังไง แต่ปัญหาของคนไทยคือเรากะล่อน เราไม่เคยซีเรียสกับคำพูดของเราอย่างจริงจัง และทำแบบนี้กันเป็นเรื่องปกติ”

“เราไม่ค่อยเชื่อเรื่องพรสวรรค์ หรือการมีเทพจุติในตัว จู่ๆ เขียนรูปได้เหมือนผีสิง อย่างน้อยมันต้องมีการศึกษา ต้องอ่านต้องเขียนมา นี่พูดในฐานของตัวเองว่า ต่อให้เรามีภาพในหัวชัด ความรู้สึกชัดแค่ไหน แต่พอลงมือ บางทีมันก็ไม่ได้ดั่งใจ พอไม่ได้ดั่งใจแล้วทำยังไง เราก็ทำใหม่จนกว่ารู้สึกพอใจ”

“การทำงานคนเดียว อยู่ด้วยตัวคนเดียว ยังไงก็ต่างกับการทำงานสองแรง ชีวิตคู่ ชีวิตครอบครัว คือสองแรง มันหมายถึงความมั่นคง สมมติถ้าเราเลือกทางนั้น วันนี้เราอาจเป็นเศรษฐีก็ได้ เพราะมันเห็นๆ อยู่ แต่เราไม่เอา”

“เราเลือกวิถีโดดเดี่ยว หมายความว่าเราก็ต้องเดินคนเดียว คุณต้องทำทุกอย่าง แก้ปัญหาต่างๆ ด้วยตัวเอง จะไปบอกใครล่ะ จะให้ใครมาช่วย หรือจะไปเล่าให้ใครฟัง ไม่ต้อง คุณก็อยู่กับปัญหา แล้วคุณก็แก้ปัญหา แล้วคุณก็จะพบทุกสิ่งทุกอย่าง ด้วยตัวเอง โดยลำพัง…”

“ต้องแยกระหว่างความฝันกับข้อเท็จจริงของชีวิตก่อน เอาง่ายๆ เลย สมมติว่าถ้าคุณเป็นผู้หญิง ถ้าวันหนึ่งคุณตัดสินใจว่าจะอยู่คนเดียว คุณจะอยู่ได้ยังไง คุณจะเกาะใครกิน น้อง พี่ หรือใคร ใครจะซัพพอร์ตเรา เมื่อเลือกแบบนี้ เราก็ต้องคิดแล้วว่าเราจะอยู่ยังไง”

“ตอนนี้เราอยู่ในยุคทุนนิยม ถูกไหม ฉะนั้นเมื่อทุนอยู่ตรงไหน ทุกอย่างก็วิ่งเข้าไปสนอง อย่างนายทุนที่ทำ ‘Bangkok Biennale’ ถามว่าถ้าไม่มีเงินทำได้ไหม ไม่ได้ ซึ่งการที่เขามีเงิน เขาสามารถจิ้มศิลปินคนไหนก็ได้ ซึ่งถ้าคุณเป็นศิลปิน แล้วคุณอยากทำงานเหล่านี้ คุณก็ต้องคิดว่าจะทำยังไง ถึงจะได้เข้าไปอยู่ในซุ้มนั้น นายทุนเขาอาจไม่รู้เรื่องศิลปะมากมาย เขาก็ต้องว่าจ้างหัวหน้าแก๊งที่รู้เรื่องศิลปะ หัวหน้าแก๊งก็ต้องชี้มาที่ซุ้มตัวเอง เอาคนนี้ เอากลุ่มนี้ ที่เป็นลิ่วล้อบริวารของเขา ถึงที่สุดศิลปินกลุ่มนี้ก็จะได้เข้าไปทำงานในโปรเจ็กต์นี้…”

ธิติ มีแต้ม สัมภาษณ์ ‘รศ.ดร.มารค ตามไท’ นักวิชาการด้านความมั่นคงและสันติศึกษา ที่เคยมีส่วนร่วมในการร่างนโยบายความมั่นคงแห่งชาติ และเป็นผู้มีบทบาทโดยตรงในกระบวนการพูดคุยสันติภาพกับฝ่ายเห็นต่างจากรัฐ หรือขบวนการที่ใช้ความรุนแรงในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ช่วงปี 2549 – 2554

อะไรคือสิ่งที่ซ่อนอยู่ใต้พรมสังคมไทย ทำไมฉากหลังของเมืองแห่งรอยยิ้มคือเลือดที่นองแผ่นดินมาอย่างยาวนาน-สม่ำเสมอ ตั้งแต่กรุงเทพฯ ถึงสามจังหวัดชายแดนภาคใต้

“ภาพที่รัฐไทยวาดไว้ มันไม่ใช่ภาพที่พูดออกมาชัดๆ เพื่อให้มาถกกันได้ รัฐไทยไม่บอกว่าภาพที่อยู่ในใจนั้นคืออะไร จะเป็นเพราะไม่รู้ ไม่มีความสามารถที่จะสื่อสาร หรือสื่อได้แต่ไม่อยากบอก เพราะถ้าบอกไป เดี๋ยวถูกเถียงแล้วจะแพ้ ไม่รู้จะปกป้องยังไง ความคิดนี้ก็เลยไม่ถูกพูดออกมาให้ชัด”

“คนที่ไม่เห็นด้วยกับรัฐบาลส่วนหนึ่งที่อยากจะเขียนด่า ก็ยังไม่กล้า เพราะเดี๋ยวมีผลย้อนกลับมากระทบครอบครัว ถูกเชิญไปปรับทัศนคติ ทำมาหากินไม่ได้ ผมว่าคนส่วนใหญ่คิดกันอย่างนี้ บางคนอาจวิเคราะห์เงื่อนไขที่ว่า ทุกข์จริงแต่ยังไม่ถึงขั้นนั้น ยังต้องชั่งข้อดีข้อเสีย แต่ถ้าสู้ด้วยการเลือกตั้ง อันนี้พร้อมแสดงออกเลย เพราะมันปลอดภัย”

“สิ่งที่เราต้องการในฐานะมนุษย์ คือต้องการโอกาสในการพยายามหาสิ่งนั้นมา ไม่ต้องมีคนยกมาให้ก็ได้ แค่ขอให้โอกาสได้พยายามหาเอง”

“องค์กรอิสระทั้งหมดได้กลายสภาพเป็นสถาบันการเมืองที่หลุดลอยจากการควบคุมของประชาชน ไม่ว่าจะโดยตรงหรือโดยอ้อม และเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของเครือข่ายทางการเมืองของผู้มีอำนาจ องค์กรอิสระในขณะนี้จึงมีลักษณะเป็นองค์กรของระบอบอำนาจนิยม โดยระบอบอำนาจนิยม และเพื่อระบอบอำนาจนิยม

“จึงไม่เป็นที่น่าแปลกใจ ที่จะได้เห็นภาพของ ป.ป.ช. ในคำตัดสินเรื่องนาฬิกาที่ยืมเพื่อนมาใส่, คำตัดสินของสถาบันตุลาการที่ให้การรับรองต่อการใช้อำนาจของคณะรัฐประหาร, การปฏิบัติหน้าที่ของ ก.ก.ต. ที่มุ่งจับจ้องนักการเมืองและพรรคการเมืองที่ยืนอยู่คนละด้านกับรัฐบาลที่มีอำนาจอยู่ในขณะนี้ หรือแม้กระทั่งการจัดหารถประจำตำแหน่งมูลค่าสูง โดยไม่ต้องคำนึงถึงภาระด้านงบประมาณของประเทศของ กกต.

“กล่าวโดยสรุปก็คือ องค์กรอิสระไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของการสร้างความมั่นคงให้กับระบอบประชาธิปไตยแต่อย่างใด หากทำหน้าที่ไปในทิศทางตรงกันข้ามมากกว่า รวมทั้งการเป็นส่วนหนึ่งของการค้ำยันให้ระบอบอำนาจนิยม สามารถดำรงอยู่ได้อย่างมั่นคงในห้วงเวลาที่ผ่านมา และตราบจนกระทั่งปัจจุบัน”

สัมภาษณ์และเรียบเรียงโดย ชลธร วงศ์รัศมี

“พ่อตาย ไฟไหม้ไร่สวน – เอาแค่นี้ก็ไม่น่าใช่ความปรารถนาที่คนหนุ่มสาวอยากพานพบ แต่เธอก็ถือเอาสิ่งที่ ‘เลือกไม่ได้’ นับเป็นรายจ่ายให้กับการเดินทางต่อ

ผมพบเธออีกครั้งเมื่อไม่นานมานี้ ในจังหวะที่เธอกำลังแลกเปลี่ยนสถานการณ์ด้านสิ่งแวดล้อมในลุ่มน้ำโขงกับเพื่อนๆ จากเวียดนาม ลาว กัมพูชา และเตรียมร่ำลาส่งพวกเขาเดินทางไปดูสถานการณ์ที่เมืองทวาย พม่า

แน่นอน, การออกจากกรุงเทพฯ ของเธอในบางความหมาย ก็คล้ายกับการลาออกจากพลเมืองไทย พาตัวเองไปเป็นพลเมืองโลก

วันดีคืนดี นักศึกษาจากสิงคโปร์อยากเห็นชะตากรรมลุ่มน้ำโขง เธอก็ทำหน้าที่เป็นล่าม พาคนหนุ่มสาวไปพูดคุยกับชาวบ้าน

อีกบางวัน กระแสข่าวกลุ่มทุนเถื่อนเข้ามาระเบิดเกาะแก่งในลำน้ำโขง สำนักข่าวรอยเตอร์ นำโดยแอนดรูว์ แม็กเกรเกอร์ มาร์แชลล์ ก็ไหว้วานให้เธอพาลงพื้นที่พร้อมเป็นล่ามด้วย

หลังพ่อเสียไป มียายย้ายเข้ามาอยู่ด้วย วันหนึ่งยายเผาขยะเสร็จแล้วกลับเข้าบ้าน จู่ๆ เพื่อนบ้านวิ่งมาบอกว่าไฟไหม้

เธอกับแม่วิ่งออกไปดู แต่ไม่ทัน ไฟลามจากกองขยะไปที่คอกเป็ดที่ภายในมีกองฟางแห้งกว่า 200 ก้อนเป็นเชื้อเพลิงอย่างดี เป็ดกว่า 30 ตัวถูกเผาทั้งเป็น แล้วไฟยังลามไปติดสวนยางต่อ ร่องสวนที่เต็มไปด้วยหญ้าแห้ง ทำให้สวนยางกว่าครึ่งต้องมอดไหม้ไปเพียงไม่ทันข้ามคืน

เพียงพอไหม กับการเก็บโกยเรี่ยวแรงใจที่หล่นหายให้กลับมา, ไม่แน่ใจ แต่ความที่มีดีเอ็นเอเป็นเด็กกิจกรรม ผมเดาเอาเองว่าเธอต้องหายใจลึกๆ แล้วลุกเดินหน้าต่อ…”

ไล่เรียงตั้งแต่คำถามที่ว่า แนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศกำลังพัฒนา ควรยึดหลักการใด / บทบาทของรัฐควรมีมากน้อยแค่ไหน และใช้อะไรเป็นเส้นแบ่ง / อะไรคือปัญหาของการใช้ ‘ความได้เปรียบเชิงเปรียบเทียบ’ (comparative advantage – CA) เป็นกรอบในการกำหนดบทบาทรัฐ / แนวคิดจากสำนัก ‘นีโอคลาสสิค’ ยังใช้ได้ใช้ผลอยู่หรือไม่ ฯลฯ

ผู้แต่งเพลงนี้คือ ‘ศุ บุญเลี้ยง’ นักเขียน บรรณาธิการ และหนึ่งในสมาชิกวง ‘เฉลียง’ ศิลปินในดวงใจใครหลายคน

แม้จะเป็นที่รู้จักในวงกว้าง แต่ไม่บ่อยครั้งนักที่ศิลปินรุ่นเก๋าผู้นี้จะออกมาแสดงทัศนะแบบยาวๆ ลึกๆ โดยเฉพาะมุมมองเกี่ยวกับสังคมการเมืองไทย วันดีคืนดีเมื่อแต่งเพลงนี้ออกมา จึงเป็นที่น่าสนใจว่า มูลเหตุจูงใจของเขาคืออะไร รากฐานความคิดเกี่ยวกับสังคมการเมืองของเขาเป็นแบบไหนแน่

ในโอกาสนี้ 101 ถือโอกาสคุยกับ ศุ บุญเลี้ยง แบบยาวๆ ว่าด้วยที่มาที่ไปของเพลงดังกล่าว ไปจนถึงเรื่องราวความคิดที่เขามีต่อสังคมไทย ซึ่งไม่เคยเอื้อนเอ่ยที่ไหนมาก่อน

“ที่ผ่านมาเรามองไม่รอบด้านเท่าไหร่ ไม่ว่าเรื่องอะไร พอเรามองวัด เราก็มองแต่อะไรดีๆ เป็นเรื่องประเพณี เป็นเรื่องความดีงาม แต่ไม่มองว่าข้างหลังวัดมันก็มีพระที่สักลาย ขายยาบ้า หรือเวลามองโรงพยาบาล เราก็มองแต่ความขาวสะอาด สดใส แต่ไม่ค่อยมองเรื่องงบประมาณ การจัดสรรค่าใช้จ่ายต่างๆ

“เช่นเดียวกัน พอเรามองการเมือง เราก็มักจะมองเห็นแต่มุมที่หม่นหมอง ขัดแย้ง แต่ถ้ามองให้รอบหน่อย มันต้องมีสิ่งดีๆ อยู่ แน่นอนว่า ส.ส. เลวก็มี แต่หมอเลวก็มี พระชั่วก็มีไง”

“เหมือนคนมาชี้ทุเรียน แล้วบอกว่าหนามมันแหลม ระวังตกใส่หัวนะมึง แข็งด้วย เหม็นด้วย เสร็จแล้วมันก็หิ้วไปปอกกินเฉยเลย (หัวเราะ) อารมณ์แบบนั้น ประเด็นคือมันต้องแยกสิ ใครไม่อยากกินไม่เป็นไร แต่อย่ามาบอกว่าทุเรียนมันเป็นสิ่งน่ากลัว ร้อนใน เหม็น”

“วิธีคิดของเราคือ ไม่จำเป็นต้องกลางหรอก แต่บังเอิญว่ามันไม่มีสีให้เราเข้าไปกลมกลืนได้ร้อยเปอร์เซ็นต์ เราก็เลยไม่อยากเลือก ถามว่าเอียงไหม เราเอียงไปทางคนที่เสียเปรียบ ที่เขาถูกลิดรอน ถ้าชาวบ้านโดนระราน หรือทำโรงไฟฟ้าแบบไม่รอบคอบ เราก็เอียง ถ้าทหารเกณฑ์ถูกลิดรอนสิทธิ เราก็ต้องเอียง ต้องเอนไปในทางที่รู้สึกว่าไม่เป็นธรรม…”

รัฐโบราณเหล่านั้นอาจประกอบด้วยผู้คนหลากหลายชาติพันธุ์อาศัยอยู่ปะปนกัน รัฐที่ใหญ่โตอย่างจักรวรรดิโรมันเคยแผ่ขยายอำนาจออกไปตั้งแต่ตะวันออกกลางจนถึงเกาะอังกฤษ กินพื้นที่อิทธิพลกว่า 5 ล้านตารางกิโลเมตร เทียบคร่าวๆ คือใหญ่กว่าประเทศไทยในปัจจุบันเกือบ 10 เท่า แต่กระทั่งในจักรวรรดิที่กว้างใหญ่ไพศาลและทรงอำนาจก็ยังไม่ได้มี ‘ชาติ’ เช่นที่เรารู้จักในทุกวันนี้ เพราะยังขาดองค์ประกอบสำคัญหลายอย่าง อาทิ ความเป็นเอกภาพหรือเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน การหลอมรวมผู้คนต่างภาษาต่างวัฒนธรรมด้วยสถาบันที่เป็นศูนย์กลางของความเป็นชาติ และการสร้างความรู้สึกรักในแผ่นดินเกิด

สำหรับเรอนอง ชาติแบบที่เรารู้จักถือกำเนิดได้ด้วยการสร้างความเป็นเอกภาพให้กับกลุ่มคนที่แต่เดิมไร้เอกภาพ ผ่านกระบวนการสำคัญคือการ ‘จำให้ได้’ และการ ‘ลืมให้เป็น’ กล่าวคือ จำว่าเรามีอะไรเหมือนกันบ้าง และลืมว่าในอดีตเราแตกต่างกันอย่างไร

การลืมรากเหง้าและบรรพบุรุษที่แท้จริงของตัวเองจึง “เป็นปัจจัยสำคัญที่ขาดไม่ได้ในกระบวนการสร้างชาติ” (27) การเป็น ‘ไท’ ไหนจึงไม่สำคัญนัก ไม่ต้องรู้ก็ได้ ลืมไปก็ได้ ไม่ต้องเป็น ‘ไท’ ก็ยังได้ ตราบเท่าที่เราสำนึกว่าตัวเองเป็น ‘ไทย’

“แท้จริงแล้วการยืมเมจนั้นไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่เป็นวัฒนธรรมย่อยจากกิจกรรมการสวมบทบาท (Role Play) หรือที่กลุ่มคนไทยเรียกว่าการเล่น ‘บอท’ ซึ่งเป็นกิจกรรมที่บุกเบิกโดยแฟนคลับของศิลปินต่างชาติ และการเข้ามาของสังคมออนไลน์ อย่างโปรแกรม MSN และเว็บบอร์ด

จากการพูดคุยบนโลกออนไลน์ที่มีศิลปินเป็นปัจจัยหลัก บอทก็เริ่มถูกใช้เชิงส่วนตัวมากขึ้น เช่น หาเพื่อนที่เข้าใจ หาคนที่ตอบสนองความต้องการในแบบที่โลกเสมือนจริงให้ไม่ได้ หาคนที่ใช้อิมเมจตรงตามสเป็ก หาแฟนที่ชอบอะไรเหมือนๆ กัน หาคนที่จะสามารถปลดปล่อยความต้องการทางเพศร่วมกัน ไปจนถึงคนที่มีรสนิยมเรื่องเซ็กส์คล้ายกัน เพื่อส่งรับข้อความ ต่อบทสนทนาประหนึ่งว่ากำลังมีเซ็กส์กัน (Sext)

ปรากฎการณ์นี้สร้างภาพที่ตลกร้ายอยู่ไม่น้อย เพราะในโลกแห่งความเป็นจริง การพูดคุยหรือแสดงออกเรื่องเพศมักเป็นเรื่องที่ต้องห้าม หรือถูกผูกติดไว้กับศีลธรรม เซ็กส์มักเป็นความผิดบาป เป็นเรื่องที่อันตราย และสกปรก แต่เมื่ออยู่ในฐานะบอท สังคมเสมือนที่ไม่มีใครรู้ตัวตนแล้วนั้น ความต้องการของผู้ใช้จึงไม่มีกรอบหรือค่านิยมใดมาจำกัด และไม่มีผู้คนมาคอยตัดสิน

อย่างไรก็ตาม แม้แฮชแท็กนี้จะบรรจุเพศวิถีไว้อย่างน่าตื่นตาตื่นใจ แต่ #ยืมเมจforsex ก็ไม่อาจเป็นยูโทเปีย หรือสังคมอุดมคติได้ เพราะนอกจากประโยชน์ในเรื่องความต้องการทางเพศแล้ว มันก็ยังเต็มไปด้วยความเสี่ยง อันสืบเนื่องจากสถานะไร้ตัวตน เพราะผู้ใช้จะไม่สามารถยืนยันได้ว่าคนที่เรากำลังเป็นเพื่อน เป็นเซ็กส์เฟรนด์ หรือเป็นแฟนในสังคมเสมือนนี้ จริงๆ แล้วเขาเป็นใคร เพศอะไร อายุเท่าไหร่ และไว้ใจได้หรือเปล่า สถานะนิรนามจึงอาจเป็นที่มาของการหลอกลวง และนำมาซึ่งอันตรายที่ไม่คาดคิด”

นพ.ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์ เขียนถึงปัญหาฝุ่นควันที่กำลังเข้าขั้นวิกฤต โดยชี้ให้เห็นแง่มุมที่เกี่ยวโยงกับระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า พร้อมแนะวิธีแก้ปัญหาแบบเจ็บๆ–ในกรณีที่สังคมไทยยังไม่อาจหลุดพ้นจากวังวนรัฐประหาร

“ว่ากันว่าฝุ่นกรุงเทพฯ เกิดจากการจราจร การก่อสร้าง และบางเสียงว่าเกิดจากการเผาในเขมร เราจะได้อ่านเรื่องทำนองนี้ทุกปี ปีละ 2-3 เดือนไปอีกหลายปี และหากไม่มีการเลือกตั้ง ก็จะได้อ่านไปอีกนาน ด้วยสมมติฐานที่ว่า น่าจะมีแต่รัฐบาลประชาธิปไตยที่พอจะมีศักยภาพเจรจากับนานาชาติเรื่องชั้นบรรยากาศที่เราใช้ร่วมกัน

ยังไม่นับรวมเรื่องบทบาทขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ฝุ่นเชียงใหม่และเชียงรายแก้ไขได้ด้วยส่วนท้องถิ่นเช่นไร ฝุ่นกรุงเทพฯ ก็ไม่ต่างกัน การเลือกตั้งไม่เพียงต้องเกิดในระดับประเทศ แต่ควรเกิดขึ้นในระดับส่วนท้องถิ่นด้วย ให้ประชาชนได้พัฒนาฝีมือเลือกตั้งเพื่อให้ได้มาซึ่งนักการเมืองที่ช่วยเหลือเขาได้

หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ประกันค่ารักษาพยาบาลให้ได้ แต่ดูเหมือนมิได้ประกันค่าหน้ากาก และมิได้ประกันค่าแอร์ รวมทั้งค่าเสื่อมทางสุขภาพจิต สามอย่างนี้ประชาชนต้องจัดการเอง เพราะรัฐบาลที่เป็นอยู่วันนี้ทำให้ไม่ได้

หากใครจะเขียนนิยายวิทยาศาสตร์ต่อจากนี้ เนื้อเรื่องอาจจะเป็นไปทำนองนี้ — บางบ้านไม่สามารถสร้างห้องนิรภัยได้เพราะยากจน ห้างสรรพสินค้าต่างๆ แออัดไปด้วยผู้คนที่เข้ามาอาศัยอากาศบริสุทธิ์ โดยเฉพาะพนักงานออฟฟิศที่เช่าหอพักไม่มีแอร์ และเงินเดือนไม่พอจ่ายค่าไฟ ในที่สุดจะเหลือคนอีกมากที่ถูกทิ้งไว้กลางแจ้ง”

– ‘เช็คสถานการณ์การเมืองโลก : การหวนคืนของประวัติศาสตร์และการจัดระเบียบโลกใหม่’ ร่วมสำรวจปีแห่ง ‘การหวนคืนของประวัติศาสตร์’ เมื่อระเบียบการเมืองโลกแบบเสรีนิยมสั่นคลอนและถูกท้าทาย จากสหรัฐอเมริกา สหภาพยุโรป ถึงจีน และรัสเซีย

– ‘การเมืองของ ‘ความหวัง’ กับการเมืองของ ‘ความจริง’ : การเมืองไทย 2018’ สำรวจทัศนะทุกขั้วอุดมการณ์ที่เกิดขึ้นในปี 2018 ตั้งแต่นายพล นักวิชาการ หัวหน้าพรรค ไปจนถึงประชาชนและเหยื่อทางการเมือง ในห้วงเวลาที่บ้านเมืองทึมเทาที่สุด

– ‘เศรษฐกิจโลก-เศรษฐกิจไทย 2018 : เราอาจผ่านจุดที่ดีที่สุดมาแล้ว’ สรุปภาพรวมของเศรษฐกิจโลก-เศรษฐกิจไทย ในปี 2018 ซึ่งตั้งอยู่บนความผันผวน ไร้ระเบียบแบบแผน ยากต่อการคาดเดา และสะท้อนว่าเราอาจผ่าน ‘จุดที่ดีที่สุด’ มาแล้ว

– ‘ความยุติธรรมไทย 2018 : ปีแห่งสิทธิมนุษยชน (แค่ในกระดาษ)’ พูดถึงเรื่องความยุติธรรมในหลากหลายด้าน ทั้งในแง่กฎหมาย สิทธิมนุษยชน และกระบวนการยุติธรรม ในช่วงปีที่ 4 ของรัฐบาลทหาร

– ‘แด่ผีและปีศาจ : เมื่อประวัติศาสตร์ซ้ำรอยในปี 2018’ ไฮไลท์อยู่ที่วาระครบรอบ 100 ปีชาตกาล ‘นายผี’ และ เสนีย์ เสาวพงศ์ ผู้เขียนนวนิยาย ‘ปีศาจ’ ไล่มาถึงการเกิดขึ้นของเพลง ‘ประเทศกูมี’ และภาพยนตร์ ’10 Years Thailand’

– ‘ลัดพื้นที่ เลาะตะเข็บชีวิตคนไทย ปี 2018’ รวมงานเชิงสารคดีที่ลัดเลาะเข้าไปดูชีวิตคนไทยในหลายพื้นที่ ให้เห็นทั้งวิถีชีวิตและชะตากรรมของผู้คน รวมถึงสารพัดปัญหาเชิงโครงสร้าง

โดย
– ประจักษ์ ก้องกีรติ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
– พิพัฒน์ เหลืองนฤมิตชัย บริษัทหลักทรัพย์ ภัทร จำกัด (มหาชน)
– อาร์ม ตั้งนิรันดร คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้เขียนหนังสือ China 5.0

ชวนสนทนาโดย ปกป้อง จันวิทย์ บรรณาธิการบริหาร The101.world