เมื่อลมพัดหวน : เรื่องราวของชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่น ที่หวนคืนสู่ประเทศญี่ปุ่น

จากบทความต่อเนื่องสองตอนเรื่องของชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเลที่อพยพไปอาศัยอยู่ในบราซิลที่เผยแพร่ไปก่อนหน้านั้น^[1] ในคราวนี้ผมจะพูดถึงว่า เมื่อกาลเวลาผ่านไปจนลูกหลานของชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเลต่างก็กลายเป็นคนบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นไปแล้วนั้น ทำไมพวกเขาถึงได้เดินทางกลับไปตั้งถิ่นฐานอีกครั้งในญี่ปุ่นอีกครั้ง จนทำให้ญี่ปุ่นกลายเป็นประเทศในเอเชียที่มีคนบราซิลอาศัยอยู่มากที่สุดในปัจจุบัน

ในช่วงคริสต์ทศวรรษที่ 1980 เศรษฐกิจของประเทศญี่ปุ่นเจริญเติบโตเป็นอย่างมาก แตกต่างจากภูมิภาคลาตินอเมริกาในช่วงเวลาเดียวกันที่อยู่ในทศวรรษของการล่มสลายทางเศรษฐกิจ อันเป็นผลจากการดำเนินนโยบายทางเศรษฐกิจที่ผิดพลาด ทำให้ชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นเดินทางกลับไปเป็นแรงงานจ้างในญี่ปุ่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อรัฐบาลญี่ปุ่นออกกฎหมายคนเข้าเมืองฉบับใหม่ในปี 1990 อนุญาตให้ลูกหลานของชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเลเดินทางกลับเข้าไปทำงานในญี่ปุ่นได้อย่างถูกกฎหมาย เพื่อเป็นการแก้ปัญหาแรงงานต่างชาติลักลอบเข้าเมืองอย่างผิดกฎหมายในขณะนั้น ซี่งส่วนใหญ่มาจากปากีสถาน บังคลาเทศ จีน และไทย

กฎหมายฉบับนี้แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่ารัฐบาลญี่ปุ่นในขณะนั้นต้องการให้สิทธิพิเศษแก่ลูกหลานของชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเลในลาตินอเมริกา โดยเฉพาะบราซิล ให้เดินทางมาทำงานในญี่ปุ่น โดยเฉพาะในกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ชาวญี่ปุ่นมองว่าเป็นงานที่สกปรกและอันตราย ด้วยเหตุนี้เองจึงมีคนจากลาตินอเมริกาเชื้อสายญี่ปุ่นจำนวนมาก โดยเฉพาะจากบราซิล หลั่งไหลเข้าไปทำงานในญี่ปุ่นหลังจากกฎหมายฉบับดังกล่าวออกมาบังคับใช้ จนในปี 1998 มีคนบราซิลเข้าไปอาศัยอยู่ในญี่ปุ่นเป็นจำนวนถึง 222,217 คน คิดเป็นร้อยละ 81 ของคนลาตินอเมริกันในญี่ปุ่น ส่วนอีกร้อยละ 19 นั้นส่วนใหญ่เป็นคนเปรูและคนอาร์เจนตินาเชื้อสายญี่ปุ่น

รัฐบาลญี่ปุ่นในขณะนั้นมีความเชื่อว่าลูกหลานของชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเลในลาตินอเมริกาจะสามารถปรับตัวให้เข้ากับสังคมญี่ปุ่นได้เป็นอย่างดี แต่ในความเป็นจริงปรากฎว่าเป็นเรื่องยากมากที่คนญี่ปุ่นในประเทศเองจะยอมรับลูกหลานของชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเลว่ามีสถานะและศักดิ์ศรีเหมือนคนญี่ปุ่น ดังนั้นชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่น รวมถึงลูกๆ ของพวกเขาที่แม้จะเกิดในญี่ปุ่นหลังพ่อแม่อพยพกลับมาก็ตาม ก็ยังได้รับการปฏิบัติเหมือนกับคนต่างชาติ หรือแม้แต่คนญี่ปุ่นที่อพยพไปอยู่บราซิลตั้งแต่เด็กๆ เมื่อพวกเขากลับไปญี่ปุ่นอีกครั้งเพื่อไปทำงาน ก็ถูกคนญี่ปุ่นมองว่าเป็นคนต่างชาติเช่นกัน ต่อให้จะมีรูปร่างหน้าตาอย่างคนญี่ปุ่นเลยก็ตาม เนื่องจากพวกเขาถูกมองว่าไม่ปฏิบัติตัวเป็น ‘คนญี่ปุ่น’ แถมยังคงมีอัตลักษณ์ความเป็นบราซิลเลี่ยน เช่น ยังคงพูดภาษาโปรตุเกสเป็นภาษาหลัก หรือบางคนไม่รู้ภาษาญี่ปุ่นเลยก็มี

คนบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นส่วนมากที่เข้ามาในญี่ปุ่นมักเลือกอาศัยอยู่ในเมืองอุตสาหกรรม อาทิ เมือง Toyota, Oizumi และโดยเฉพาะอย่างยิ่งเมือง Hamamatsu ในจังหวัด Shizuoka ที่พบว่าเป็นเมืองที่มีคนบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นอาศัยอยู่มากที่สุด โดยเหตุผลที่พวกเขาเข้ามาอาศัยในเมืองเหล่านี้กันมากก็เพราะคนกลุ่มแรกๆ ที่เข้ามามักเป็นแรงงานในอุตสาหกรรมรถยนต์

คนบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นที่อาศัยในเมืองเหล่านั้นยังคงอัตลักษณ์ความเป็นบราซิลเลี่ยนอยู่ ทั้งมีการจัดงานเทศกาลคาร์นิวาล การออกหนังสือพิมพ์ท้องถิ่นเป็นภาษาโปรตุเกส การมีรายการทีวีและวิทยุสื่อสารที่ใช้ภาษาโปรตุเกส รวมไปถึงการจัดตั้งร้านค้า ร้านอาหาร ผับ และบาร์สไตล์บราซิล

อัตลักษณ์และวัฒนธรรมของบราซิลค่อยๆ ได้รับความนิยมเพิ่มขึ้นในญี่ปุ่น อย่างงานเทศกาลคาร์นิวาลแบบบราซิลที่กรุงโตเกียวก็ถือว่ามีขนาดใหญ่เป็นลำดับต้นๆ และภาษาโปรตุเกสก็กลายเป็นภาษาต่างชาติที่มีการใช้กันมากที่สุดในญี่ปุ่นเป็นลำดับที่สาม รองจากภาษาจีนและภาษาเกาหลี ส่วนแฟชั่นสไตล์บราซิลและดนตรีแบบ Bossa Nova ซึ่งมีถิ่นกำเนิดมาจากเมือง Rio de Janeiro ก็เป็นที่นิยมอย่างมากในหมู่คนญี่ปุ่น นอกจากนี้ยังมีคนบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นที่มีชื่อเสียงขึ้นมาในประเทศญี่ปุ่น อาทิ Marcus Túlio Tanaka ซึ่งเป็นนักฟุตบอลที่ลงเล่นให้กับทีมชาติญี่ปุ่น โดยตัวเขานั้นมีพ่อเป็นชาวญี่ปุ่นโพ้นทะเล เกิดในนคร São Paulo ก่อนที่จะย้ายมาอยู่ที่กรุงโตเกียวเมื่ออายุได้ 15 ปี และกลายเป็นนักฟุตบอลในสโมสร Nagoya Grampus ลงเล่นในเจลีกส์ ก่อนที่จะถูกเรียกตัวติดทีมชาติญี่ปุ่นในเวลาต่อมา

อย่างไรก็ตามปัญหาทางเศรษฐกิจถดถอยที่เกิดขึ้นทั่วโลกระหว่างปี 2007-2009 ส่งผลให้ในเดือนเมษายน 2009 รัฐบาลญี่ปุ่นออกนโยบายจูงใจให้คนบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นอพยพกลับไปประเทศบราซิล โดยออกค่าเดินทางให้คนละ 3,000 ดอลลาร์สหรัฐ และแถมเงินติดตัวให้อีก 2,000 ดอลลาร์สหรัฐ แต่ถึงอย่างนั้นก็มีคนสมัครใจเดินทางกลับบราซิลเป็นจำนวนน้อย แค้ปีละประมาณ 4,000 คนเท่านั้น ไม่เป็นไปตามเป้าหมายที่รัฐบาลญี่ปุ่นในขณะนั้นวางไว้

จนถึงปัจจุบันญี่ปุ่นยังมีคนบราซิลอาศัยอยู่เป็นจำนวนทั้งสิ้น 211,840 คน โดยในจำนวนนี้มี 115,287 คน ที่ถือสิทธิการเป็นพลเมืองของญี่ปุ่น

ญี่ปุ่น บราซิล เชาวฤทธิ์ เชาว์แสงรัตน์ ลาตินอเมริกา ญี่ปุ่นโพ้นทะเล ชาวญี่ปุ่นในบราซิล ชาวบราซิลเชิ้อสายญี่ปุ่น

Print

เรื่อง: เชาวฤทธิ์ เชาว์แสงรัตน์

นักวิชาการด้านลาตินอเมริกาศึกษา ผันตัวเองจากนักเศรษฐศาสตร์กลายเป็นลาตินอเมริกันนิสต้า เพราะหลงรักในกาแฟของโคลอมเบีย ปัจจุบันทำงานวิจัยเกี่ยวกับการเมืองสมัยใหม่ของลาตินอเมริกา รวมถึงความรุนแรงและประชานิยมที่เกี่ยวข้องกับภูมิภาคนั้น พร้อมๆ ไปกับการเลี้ยงหมาคอร์กี้และปักกิ่งอีก 6 ตัว

ภาพประกอบ: จิราภรณ์ บุญเย็น