“ยิ่งจริง ยิ่งไม่หมิ่นประมาท”: ความผิดฐานหมิ่นประมาทกฎหมายเยอรมัน

ภาษิตกฎหมายนั้น เป็นประโยค หรือวลีสวยๆ คูลๆ ที่แสดงถึงปรัชญา เจตนารมณ์ หรือหลักการของกฎหมายและความยุติธรรม ที่นักกฎหมาย นักศึกษากฎหมาย หรือบุคคลในแวดวงอื่นๆ ที่สนใจในกฎหมายนั้นอาจเคยได้เห็นผ่านตามาบ้าง เช่น ‘ที่ใดมีสังคมที่นั่นมีกฎหมาย’ ‘ความยุติธรรมที่ล่าช้าคือความอยุติธรรม’ ‘กรรมเป็นเครื่องชี้เจตนา’ ฯลฯ ซึ่งส่วนใหญ่แล้วก็จะแปลมาจากภาษาละตินที่กล่าวโดยนักนิติศาสตร์โรมันในสมัยโบราณ

อย่างไรก็ตาม นักกฎหมายไทยเราไม่ต้องน้อยใจไปว่าเราไม่มีภาษิตกฎหมายเป็นของตนเอง เพราะอันที่จริงแล้วเราก็มีภาษิตกฎหมายไทยแท้ แบบ Made in Thailand อยู่เหมือนกันในตอนที่เรียนกฎหมายอาญา ซึ่งพวกเราอาจจะเคยได้ยินผ่านหูมาเกี่ยวกับหลักการของความผิดฐานหมิ่นประมาท นั่นก็คือภาษิตที่ว่า ‘ยิ่งจริง ยิ่งหมิ่นประมาท‘ หรือ ‘ยิ่งจริง ยิ่งผิด’ ที่หมายถึงว่า ยิ่งเรื่องที่กล่าวพาดพิงผู้อื่นเป็นความจริงมากเท่าไหร่ ก็ยิ่งเป็นความผิดฐานหมิ่นประมาทต่อผู้ถูกพาดพิงอย่างแน่นอนมากขึ้นเท่านั้น ซึ่งฟังดูเผินๆ ก็พอเข้าใจได้ว่าเป็นเจตนารมณ์ของกฎหมายที่น่าจะต้องการปกป้องสิทธิในเกียรติยศและชื่อเสียงของบุคคล

แต่ทั้งนี้ หากเราลองคิดดูอีกครั้งนึง ภาษิตกฎหมายไทยนี้ดูเหมือนจะมีความอันตรายไม่น้อยเลยทีเดียว เพราะเป็นการสะท้อนถึงแนวคิดของรัฐว่า โดยหลักแล้วกฎหมายไทยให้ความสำคัญกับชื่อเสียงและเกียรติยศของบุคคลคนหนึ่งมากเสียกว่าการรับรู้ถึงความจริงเกี่ยวกับพฤติกรรมแย่ๆ ของบุคคลคนนั้น เว้นแต่จะเข้าเหตุที่รัฐอยากจะรับรู้

อย่างไรก็ตาม ความผิดฐานอาญาหมิ่นประมาทนั้นไม่ได้มีลักษณะที่เหมือนกันหมดทุกประเทศ ผู้เขียนพบว่ากฎหมายอาญาของประเทศเยอรมนีนั้นมีการกำหนดรูปแบบความผิดฐานหมิ่นประมาทไว้อย่างน่าสนใจ โดยมีลักษณะที่ตรงกันข้ามกับกฎหมายอาญาไทยอย่างสิ้นเชิง ซึ่งแม้จะไม่พบว่ามีนักนิติศาสตร์เยอรมันท่านใดได้ให้ภาษิตเกี่ยวกับหลักการของความผิดฐานหมิ่นประมาทเอาไว้ แต่ก็อาจกล่าวเป็นภาษิตใหม่ (โดยคนบ้ากฎหมายอาญาคนหนึ่งที่สอนหนังสืออยู่ธรรมศาสตร์) ได้ว่า เป็นหลัก ‘ยิ่งจริง ยิ่งไม่หมิ่นประมาท’ นั่นเอง ซึ่งผู้เขียนจะได้นำมาเล่าให้ท่านผู้อ่านฟัง ณ ที่นี้ โดยจะเริ่มอธิบายและชี้ให้เห็นถึงปัญหาของความผิดฐานหมิ่นประมาทตามกฎหมายไทยเสียก่อนโดยสังเขป จากนั้นก็จะได้นำเสนอถึงความผิดฐานหมิ่นประมาทตามกฎหมายเยอรมันเพื่อเป็นตัวอย่างแนวทางหนึ่งในการปรับปรุงกฎหมายไทยต่อไป

ความผิดฐานหมิ่นประมาทตามกฎหมายไทย

ความผิดฐานหมิ่นประมาทตามกฎหมายไทยนั้นได้ถูกบัญญัติไว้ในประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 326 ซึ่งบัญญัติไว้ดังนี้

มาตรา 326 “ผู้ใดใส่ความผู้อื่นต่อบุคคลที่สาม โดยประการที่น่าจะทำให้ผู้นั้นเสียชื่อเสียง ถูกดูหมิ่น หรือถูกเกลียดชัง ผู้นั้นกระทำความผิดฐานหมิ่นประมาท ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี หรือปรับไม่เกิน 20,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ”

ทั้งนี้ อธิบายแบบภาษาที่เข้าใจง่ายๆ นั้น ความผิดฐานหมิ่นประมาทนั้นก็คือ ‘ความผิดฐานนินทาผู้อื่น’ นั่นเอง โดยการนินทานั้นอาจกระทำต่อหน้า-ลับหลังต่อผู้ที่ถูกนินทา เป็นวงแคบโดยการกล่าวกับบุคคลคนเดียว กลุ่มเล็กๆ หรือเป็นวงกว้างโดยการกล่าวในพื้นที่สาธารณะก็ได้ (แต่กรณีวงกว้างนี้ ผู้นินทาจะรับโทษหนักขึ้นกว่ากรณีปกติ) อย่างไรก็ตาม การนินทานั้นไม่ใช่ว่าจะเป็นความผิดฐานหมิ่นประมาทในทุกกรณี แต่มีเงื่อนไขว่า เนื้อหาของการนินทานั้นจะต้องมี “ความเป็นไปได้ที่จะทำให้ผู้ที่ถูกนินทาเสียชื่อเสียง ถูกดูหมิ่น หรือถูกเกลียดชัง” เท่านั้น

เพื่อให้ผู้อ่านในแวดวงอื่นที่ไม่ได้ศึกษากฎหมายเห็นภาพชัดขึ้น ผู้เขียนขอยกตัวอย่างดังนี้

ตัวอย่างที่ 1 นาย A เล่าเรื่องของนาย C ให้นาย B ฟัง หรือโพสต์ลงโซเชียลมีเดียของตัวเองว่า “นาย C ตดเหม็น” จะเห็นได้ว่ากรณีนี้นาย A นินทานาย C เป็นการยืนยันข้อเท็จจริงเกี่ยวกับนาย C ว่านาย C ตดเหม็น แต่อย่างไรก็ตามการนินทานี้ไม่มีความเป็นไปได้ที่นาย C จะเสียชื่อเสียง ถูกดูหมิ่น หรือถูกเกลียดชัง เพราะคงไม่มีใครในโลกนี้ตดหอมเป็นกลิ่นดอกมะลิ เพราะฉะนั้นการนินทาของนาย A นี้จึงไม่เป็นความผิดฐานหมิ่นประมาท

ตัวอย่างที่ 2 ถ้านาย A เล่าเรื่องของนาย C ให้นาย B ฟัง หรือโพสต์ลงในโซเชียลมีเดียของตัวเองว่า “นาย C ลักทรัพย์ผม” กรณีนี้นาย A ก็นินทานาย C เป็นการยืนยันข้อเท็จจริงเกี่ยวกับนาย C เช่นกัน แต่ผลทางกฎหมายจะแตกต่างกันออกไปจากตัวอย่างแรก เพราะว่าการนินทานี้มีความเป็นไปได้ที่จะทำให้นาย C เสียชื่อเสียงว่าเป็นมิจฉาชีพ ถูกดูหมิ่นว่าเป็นคนไม่มีศีลธรรม หรือถูกเกลียดชังจากคนในสังคม เพราะฉะนั้นการนินทาของนาย A นี้จึงเป็นความผิดฐานหมิ่นประมาท

อย่างก็ตาม ในกรณีของตัวอย่างที่ 2 นั้น ความผิดฐานหมิ่นประมาทที่นาย A ได้กระทำลงไปนั้น อาจจะได้รับการยกเว้นให้ไม่เป็นความผิดและทำให้นาย A เป็นผู้บริสุทธิ์ในตอนสุดท้ายได้ หากเข้าเหตุใดเหตุหนึ่งตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 329 เช่น นาย B ผู้รับฟังข้อความจากนาย A เป็นตำรวจผู้รับแจ้งความ หรือโพสต์ของนาย A บนโซเชียลมีเดียนั้นทำไปเพื่อให้ชาวเน็ตช่วยกันตามจับกุมนาย C ในกรณีนี้แม้การกระทำของนาย A จะเข้าเงื่อนไขของความผิดฐานหมิ่นประมาทตามมาตรา 326 ทุกประการแล้วก็ตาม แต่มาตรา 329(1) นั้นก็จะมาช่วยยกเว้นความผิดให้แก่นาย A ซึ่งส่งผลทางกฎหมายในตอนสุดท้ายให้นาย A ไม่มีความผิดใดๆ เลยสำหรับการนินทาครั้งนี้ เป็นผู้บริสุทธิ์แบบ 100 %

ทั้งนี้มาตรา 329 บัญญัติว่า

มาตรา 329 ผู้ใดแสดงความคิดเห็นหรือข้อความใดโดยสุจริต
(1) เพื่อความชอบธรรม ป้องกันตนหรือป้องกันส่วนได้เสียเกี่ยวกับตนตามคลองธรรม
(2) ในฐานะเป็นเจ้าพนักงานปฏิบัติการตามหน้าที่
(3) ติชม ด้วยความเป็นธรรม ซึ่งบุคคลหรือสิ่งใดอันเป็นวิสัยของประชาชนย่อมกระทำ หรือ
(4) ในการแจ้งข่าวด้วยความเป็นธรรม เรื่องการดำเนินการอันเปิดเผยในศาลหรือในการประชุม
ผู้นั้นไม่มีความผิดฐานหมิ่นประมาท

นอกจากเหตุยกเว้นความผิดสำหรับบุคคลทั่วไปตาม มาตรา 329 ข้างต้นแล้ว ก็ยังมีการยกเว้นความผิดในกรณีพิเศษของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (ส.ส.) ที่กล่าวอ้างข้อเท็จจริงในที่ประชุมของรัฐสภาตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 มาตรา 124 อีกด้วย

อย่างไรก็ตาม ในกรณีตัวอย่างที่ 2 นั้น หากการนินทาของนาย A นี้ไม่เข้าเหตุใดเหตุหนึ่งเลยตามมาตรา 329 กรณีนี้นาย A จะยังคงมีสถานะเป็นผู้กระทำความผิด ไม่เป็นผู้บริสุทธิ์อีกต่อไป แต่ทั้งนี้ยังมีช่องทางทางกฎหมายที่ยังอาจะพอช่วยนาย A ได้อยู่บ้างเพื่อไม่ให้นาย A ต้องรับโทษจากการพิสูจน์ความจริงที่ได้กล่าวอ้าง ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 330 ซึ่งบัญญัติไว้ว่า

มาตรา 330 ในกรณีหมิ่นประมาท ถ้าผู้ถูกหาว่ากระทำความผิด พิสูจน์ได้ว่าข้อที่หาว่าเป็นหมิ่นประมาทนั้นเป็นความจริง ผู้นั้นไม่ต้องรับโทษ

แต่ห้ามไม่ให้พิสูจน์ ถ้าข้อที่หาว่าเป็นหมิ่นประมาทนั้นเป็นการใส่ความในเรื่องส่วนตัว และการพิสูจน์จะไม่เป็นประโยชน์แก่ประชาชน

จากบทบัญญัติมาตรา 330 นี้ ถ้านาย A พิสูจน์ในศาลได้ว่า สิ่งที่ตนนินทานาย C นั้นเป็นเรื่องจริง นาย A ก็จะ ‘ไม่ต้องรับโทษ’ ซึ่งผลทางกฎหมายของการไม่ต้องรับโทษนั้นแตกต่างจากการไม่มีความผิด เพราะกรณีนี้นาย A จะไม่ใช่ผู้บริสุทธิ์ 100% อีกต่อไป ซึ่งแม้นาย A จะไม่ต้องรับโทษติดคุก หรือจ่ายค่าปรับ แต่สิทธิของนาย A บางประการยังคงต้องได้รับผลกระทบอยู่จากมาตรการอื่นๆ ของกฎหมายอาญา เช่น การบังคับตามวิธีการเพื่อความปลอดภัย หรือเรื่องของทะเบียนประวัติอาชญากรรม เป็นต้น

ปัญหาของ ‘ยิ่งจริง ยิ่งหมิ่นประมาท’ ในกฎหมายอาญาไทย

1. เอาผิดกับทั้งกรณีการกล่าวอ้างความจริงและความเท็จ

จากบทบัญญัติฐานความผิดหมิ่นประมาทตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 326 จะเห็นได้ว่า กฎหมายเขียนไว้แค่เพียง “ผู้ใดใส่ความผู้อื่นต่อบุคคลที่สาม” ซึ่งถ้อยบัญญัติในส่วนนี้ไม่ได้เขียนว่า “ผู้ใดใส่ความอันเป็นเท็จต่อบุคคลที่สาม” แต่อย่างใด นั่นหมายความว่า กฎหมายหมิ่นประมาทไทยไม่ได้มีการจำกัดรูปแบบการใส่ความ (การนินทา) ที่จะเป็นความผิดไว้เฉพาะกับการกล่าวอ้างความเท็จเท่านั้น หากแต่รวมไปถึงการกล่าวอ้างความจริงอีกด้วย เพราะฉะนั้น ไม่ว่าจะเป็นการกล่าวอ้างความจริงหรือความเท็จ การกล่าวอ้างก็ยังคงอยู่ในความหมายของถ้อยบัญญัติ ‘ใส่ความ’ ตามมาตรา 326 ทั้งสิ้น

ด้วยเหตุนี้จึงมีการเกิดขึ้นของภาษิตกฎหมายไทย ‘ยิ่งจริง ยิ่งหมิ่นประมาท’ เพื่อย้ำเตือนหลักการของหมิ่นประมาทตามกฎหมายอาญาไทยว่า เมื่อมีการกล่าวอ้างพาดพิงผู้อื่นในลักษณะสุ่มเสี่ยงที่จะทำให้ผู้ที่ถูกพาดพิงเสียชื่อเสียง ถูกดูหมิ่น หรือถูกเกลียดชังแล้ว แม้เรื่องที่กล่าวอ้างจะเป็นความจริงแน่ยิ่งกว่าแช่แป้งก็ตาม ก็ไม่อาจเป็นข้อแก้ตัวให้พ้นผิดจากความผิดฐานหมิ่นประมาทไปได้

เมื่อกฎหมายไทยเป็นเช่นนี้แล้ว เราก็จะเห็นพฤติกรรมของคนในสังคมไทยที่เมื่อใดจะต้องกล่าวอ้าง หรือนำเสนอหลักฐานเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่ต้องพาดพิงเพื่อเปิดเผยข้อเท็จจริง ก็จะละเว้นการเอ่ยชื่อของบุคคลที่ต้องการจะพาดพิงไว้เมื่อนั้น แล้วปล่อยให้ผู้รับสาร ผู้อ่าน ผู้ฟังนั้นไปคิดดูเอาเองว่าใครเป็นผู้ถูกพาดพิง เพราะต้องการที่จะหลีกเลี่ยงไม่ให้การกล่าวอ้างของตนเองไปเข้าความผิดฐานหมิ่นประมาทตามมาตรา 326 นี้เอง

ความผิดฐานหมิ่นประมาทตามกฎหมายไทยที่มาพร้อมกับภาษิตกฎหมายแบบไทยๆ ‘ยิ่งจริง ยิ่งหมิ่นประมาท’ นี้จึงเป็นไปในลักษณะที่ทำให้ประชาชนคนไทยเกิดความกลัวที่จะต้องพูดความจริงเกี่ยวกับบุคคลใดในการเปิดโปงสิ่งที่ไม่ชอบมาพากลต่างๆ ที่เกิดขึ้นในประเทศ เพราะเกรงว่าตนอาจจะถูกดำเนินคดีอาญาความผิดฐานหมิ่นประมาทได้ ซึ่งแม้ว่าจะมีเหตุยกเว้นความผิดตามมาตรา 329 อยู่ก็ตาม แต่นั่นหมายความว่าตนก็จะต้องมีภาระหน้าที่ต้องไปศาลเพื่อพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของตัวเองในศาลภายหลังจากที่ตนได้ถูกดำเนินคดีหมิ่นประมาทไปแล้ว ซึ่งต้องใช้กำลังทรัพย์ กายและใจเพื่อต่อสู้คดีให้หลุดพ้นจากข้อหาหมิ่นประมาท

เมื่อผู้เปิดเผยความจริงต้องแบกรับความเครียดจากการที่ตนตกเป็นผู้ต้องหา เสียเงินเสียทอง เวลา สุขภาพจิตไปกับการถูกดำเนินคดีแล้ว ด้วยเหตุนี้ คนในสังคมจึงมีแนวโน้มของพฤติกรรมไปในทางที่จะละเว้นไม่พูดความจริงที่เป็นประโยชน์แก่สังคม เพราะจะทำให้ตนต้องเดือดร้อน กฎหมายหมิ่นประมาทไทยจึงมีลักษณะที่บีบบังคับให้คนในสังคมไทยเอาหูไปนาเอาตาไปไร่เสีย และให้ความสำคัญกับการปกป้องชื่อเสียงของบุคคลมากกว่ารับรู้ความจริง

และทั้งนี้ แม้จะมีเหตุยกเว้นความผิดตามมาตรา 329 หรือเหตุยกเว้นโทษตามมาตรา 330 สำหรับการหมิ่นประมาทก็ตาม แต่เหตุยกเว้นความผิดและโทษตามกฎหมายนี้ก็ยังคงมีปัญหาในตัวเอง ดังจะได้กล่าวต่อไป

2. เหตุยกเว้นความผิดตามมาตรา 329 ผูกติดอยู่กับดุลพินิจของรัฐมากเกินไป

แม้มาตรา 329 โดยเฉพาะใน (1) และ (3) นั้นจะสามารถถูกนำมาใช้ในการยกเว้นความผิดได้ แต่ว่าอะไรคือการกล่าว “เพื่อความชอบธรรม ป้องกันตนหรือป้องกันส่วนได้เสียเกี่ยวกับตนตามคลองธรรม” หรือ “ติชม ด้วยความเป็นธรรม ซึ่งบุคคลหรือสิ่งใดอันเป็นวิสัยของประชาชนย่อมกระทำ” นั้น ศาลผู้พิจารณาคดีจะเป็นผู้วินิจฉัยเอง นั่นหมายความว่า แม้ว่าพฤติกรรมชั่วร้ายของบุคคลคนที่ถูกกล่าวพาดพิงจะเป็นความจริงตามที่กล่าวอ้างก็ตาม แต่ถ้าศาลไม่เห็นว่าการกล่าวความจริงนั้นเป็นการป้องกันตนหรือป้องกันส่วนได้เสียเกี่ยวกับตนตามคลองธรรม หรือการติชมด้วยความเป็นธรรมซึ่งประชาชนย่อมกระทำแล้ว ผู้ที่ออกมาเปิดเผยความจริงอันดำมืดเกี่ยวกับบุคคลที่ถูกพาดพิงนั้นก็จะต้องถูกลงโทษในความผิดฐานหมิ่นประมาท ซึ่งหมายความว่าโดยหลักแล้ว การกล่าวความจริงนั้นไม่ได้ทำให้ผู้กล่าวเป็นผู้บริสุทธิ์ เว้นแต่รัฐจะเห็นว่าเข้าเหตุตามกฎหมายที่ยกเว้นความผิดให้นั่นเอง

ด้วยเหตุนี้ เหตุยกเว้นความผิดนี้จึงไม่ได้มีลักษณะที่ผูกติดอยู่กับ ‘ข้อเท็จจริง (fact)’ แต่เพียงอย่างเดียว แต่ผูกติดอยู่กับ ‘ข้อคิดเห็น (opinion)’ ของผู้วินิจฉัยคดีรวมอยู่ด้วย ด้วยเหตุนี้การนำมาตรา 329 มาปรับใช้เพื่อยกเว้นความผิดฐานหมิ่นประมาทจึงมีแนวโน้มที่จะเป็นหมันและไม่ถูกหยิบยกนำมาใช้ หากบุคคลที่ถูกกล่าวพาดพิงเป็นบุคคลที่รัฐหรือสถาบันตุลาการให้ความสำคัญเป็นพิเศษ เพราะไม่ว่าสิ่งที่ถูกกล่าวอ้างจะเป็นความจริงที่เป็นประโยชน์ต่อประเทศชาติสักเท่าใด แต่ถ้ารัฐประสงค์จะคุ้มครองเกียรติและชื่อเสียงของบุคคลผู้นี้ รัฐก็จะตีความไปว่าการกล่าวอ้างนี้ไม่ใช่การติชมด้วยความเป็นธรรมซึ่งประชาชนย่อมกระทำทุกครั้งไป และทำให้มาตรา 329 นี้ไม่ถูกหยิบยกมาใช้ในการยกเว้นความผิดให้แก่ประชาชนผู้พูดความจริง

3. การพิสูจน์ความจริงตามมาตรา 330 ไม่ได้ทำให้พ้นจากการเป็นผู้กระทำความผิด

แม้การพิสูจน์ความจริงของสิ่งที่กล่าวอ้างพาดพิงบุคคลอื่นนั้นจะเป็นข้อต่อสู้ในทางกฎหมายตามมาตรา 330 ที่สามารถช่วยให้การหมิ่นประมาทได้รับการยกเว้นโทษก็ตาม แต่การยกเว้นโทษนั้น ต่างจากการยกเว้นความผิดดังที่ได้กล่าวไว้ข้างต้นตามกรณีตัวอย่าง ซึ่งผู้กล่าวอ้างความจริงยังคงต้องถือว่าเป็นอาชญากรผู้กระทำความผิดฐานหมิ่นประมาท และยังคงถูกบังคับด้วยมาตรการทางกฎหมายอาญาอื่นๆ ได้ เช่นวิธีการเพื่อความปลอดภัย นอกจากนี้เขาก็จะต้องถูกบันทึกความผิดนี้ลงในทะเบียนประวัติอาชญากรรมอีกด้วย ซึ่งแม้จะไม่ส่งผลต่ออิสรภาพให้ต้องรับโทษจำคุก หรือเสียเงินจากการจ่ายค่าปรับ แต่ก็อาจส่งผลต่อหน้าที่การงาน และการใช้ชีวิตด้านอื่นๆ และสถานะทางสังคมของผู้ที่กล่าวอ้างความจริง

ยิ่งไปกว่านั้นการพิสูจน์ความจริงนี้ก็ยังคงมีเงื่อนไขผูกติดอยู่กับข้อคิดเห็นของรัฐหรือดุลพินิจของผู้พิพากษาที่พิจารณาคดีอีกเช่นกันว่า การพิสูจน์ความจริงนี้จะเป็นประโยชน์ต่อประชาชนหรือไม่ ซึ่งถ้าหากศาลเห็นว่าไม่เป็นประโยชน์แล้ว ก็จะต้องห้ามไม่ให้พิสูจน์ความจริง

‘ยิ่งจริง ยิ่งไม่หมิ่นประมาท’ ในกฎหมายอาญาเยอรมัน

ประเทศเยอรมันนั้นได้มีการกำหนดให้การกล่าวอ้างข้อเท็จจริงที่พาดพิงผู้อื่นเป็นความผิดอาญาไว้ 2 ลักษณะในประมวลกฎหมายอาญา (Strafgesetzbuch: StGB) ตาม § 186 ความผิดฐานนินทาว่าร้าย (üble Nachrede/malicious gossip) และ § 187 ความผิดฐานหมิ่นประมาท (Verleumdung/defamation) โดยบัญญัติไว้ดังนี้

§ 186 บัญญัติว่า “ผู้ใดกล่าวอ้างหรือเผยแพร่ข้อเท็จจริงที่เกี่ยวกับบุคคลอื่นซึ่งน่าจะทำให้บุคคลนั้นถูกดูหมิ่น หรือเสื่อมเสียในความคิดเห็นสาธารณชน ผู้นั้นต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี และ/หรือปรับ หากข้อเท็จจริงนั้นไม่อาจพิสูจน์ได้ว่าเป็นความจริง และถ้าหากการกระทำเช่นว่านี้กระทำโดยเปิดเผยต่อสาธารณะในกลุ่มการชุมนุม หรือโดยการโฆษณาจะต้องถูกจำคุกไม่เกิน 2 ปี และ/หรือปรับ”^[1]

§ 187 บัญญัติว่า “ผู้ใดที่กล่าวอ้างหรือเผยแพร่ข้อเท็จจริงที่อันเป็นเท็จเกี่ยวกับบุคคลอื่นซึ่งน่าจะทำให้บุคคลนั้นถูกดูหมิ่น หรือเสื่อมเสียในความคิดเห็นสาธารณชน หรือสูญเสียความน่าเชื่อถือ ผู้นั้นต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปีและ/หรือปรับ และถ้าหากการกระทำเช่นว่านี้กระทำโดยเปิดเผยต่อสาธารณะในกลุ่มการชุมนุม หรือโดยการโฆษณาจะต้องถูกจำคุกไม่เกิน 5 ปี และ/หรือปรับ”^[2]

ทั้งนี้ แม้กฎหมายอาญาเยอรมันไม่ได้มีเหตุยกเว้นความผิดหรือโทษสำหรับการหมิ่นประมาทแยกออกมาดังเช่นประมวลกฎหมายอาญาไทย มาตรา 329 และ 330 แต่อย่างไรก็ตาม ข้อสังเกตที่สำคัญคือ ความผิดเกี่ยวกับการหมิ่นประมาทตามกฎหมายเยอรมันทั้ง 2 ลักษณะนี้มีจุดร่วมกัน คือการกำหนดให้ ‘ความเท็จ’ เป็นองค์ประกอบของความผิด เพราะฉะนั้น การกล่าวอ้างพาดพิงผู้อื่นจะเป็นความผิดอาญาตามกฎหมายเยอรมันตาม § 186 หรือ § 187 ก็ต่อเมื่อเนื้อหาที่กล่าวอ้างนั้นเป็นความเท็จเท่านั้น หากได้ปรากฏตั้งแต่แรกในการดำเนินคดีแล้วว่าสิ่งที่กล่าวอ้างนั้นเป็นความจริง ผู้กล่าวอ้างก็ย่อมไม่มีความผิดมาตั้งแต่แรก^[3] ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นหลัก ‘ยิ่งจริง ยิ่งไม่หมิ่นประมาท’ ซึ่งตรงกันข้ามกับภาษิตตามกฎหมายไทยคนละขั้วเลยทีเดียว

อย่างไรก็ตาม สำหรับความผิดฐานนินทาว่าร้ายตาม § 186 นั้น กฎหมายได้กำหนดภาระหน้าที่การพิสูจน์ความจริงเกี่ยวกับการกล่าวอ้างไว้กับผู้ต้องหา กล่าวคือ ถ้าหากผู้ต้องหาพิสูจน์ไม่ได้ว่าสิ่งที่ตนกล่าวอ้างพาดพิงบุคคลอื่นเป็นความจริงแล้ว ก็จะต้องถือว่า ‘ข้อเท็จจริงนั้นไม่อาจพิสูจน์ได้ว่าเป็นความจริง‘ และทำให้ผู้ต้องหามีความผิดตาม § 186 นั่นเอง^[4] อันเป็นการยกเว้นหลักการสันนิษฐานไว้ก่อนว่าบริสุทธิ์รูปแบบหนึ่ง^[5] ซึ่งองค์ประกอบความผิดของ § 186 ในส่วนนี้ที่จะถูกพิจารณาว่าเป็น ‘ข้อเท็จจริงที่อาจพิสูจน์ได้ว่าเป็นความจริง’ ได้หรือไม่นั้น ต้องดูจากสิ่งที่ปรากฏอยู่ตามความเป็นจริง ซึ่งมีความเป็นอิสระและไม่ขึ้นอยู่กับข้อคิดเห็นของทั้งปวงของบุคคลไม่ว่าจะเป็นตัวผู้กระทำเองหรือศาล ซึ่งในภาษากฎหมายเราเรียกว่าเป็น ‘เงื่อนไขการลงโทษทางภาวะวิสัย (objective Bedingung der Strafbarkeit)'^[6]

จากบทบัญญัติฐานความผิด § 186 ข้างต้นนี้ เราจะเห็นได้ว่ากฎหมายอาญาเยอรมันนั้นการสะท้อนถึงแนวคิดที่ยังคงให้ความสำคัญในการความคุ้มครองเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นของประชาชน ตราบใดที่การแสดงออกซึ่งความคิดเห็นนั้นเป็นความจริง การแสดงความเห็นนั้นก็ย่อมไม่ต้องห้ามตามกฎหมาย แม้จะเป็นความจริงที่กระทบต่อเกียรติและชื่อเสียงของบุคคลใดก็ตาม การกำหนดกฎหมายลักษณะนี้ย่อมทำให้ประชาชนมีความกล้าที่จะช่วยกันตรวจสอบความไม่ชอบมาพากลที่เกิดขึ้นในประเทศ กล้าที่จะแสดงออก วิพากษ์ วิจารณ์ ตามความเป็นจริง โดยไม่ต้องพะวงว่าตนจะต้องถูกดำเนินคดีอาญา ตราบใดที่ตนได้กล่าวทุกอย่างที่สามารถที่พิสูจน์ได้ว่าเป็นเรื่องจริง

ส่วนความผิดฐานหมิ่นประมาทตาม § 187 นั้น เรียกง่ายๆ ได้ว่าเป็นการนินทาว่าร้ายแบบระดับอัปเกรดจากกรณีตาม § 186 หรือในภาษากฎหมายที่เรียกว่าเป็น ‘เหตุฉกรรจ์’ ของความผิดฐานนินทาว่าร้ายนั่นเอง^[7] แต่ทั้งนี้ฐานความผิดตาม § 187 มีจุดตัดที่เป็นความแตกต่างจาก § 186 ตรงที่ว่า § 187 นั้นผู้กระทำนั้นต้องรู้อยู่ตั้งแต่แรกแล้วว่า ข้อเท็จจริงที่ตนกล่าวอ้างนั้นเป็นความเท็จ ส่วนกรณีตาม § 186 นั้นผู้กระทำอาจไม่รู้มาก่อนเลยก็ได้ว่าเรื่องที่ตนกล่าวอ้างนั้นเป็นความจริงหรือไม่^[8]

นอกจากนี้ภาระในการพิสูจน์ว่าตัวผู้กระทำนั้นรู้ถึงความเป็นเท็จอยู่ก่อนแล้วหรือไม่นั้น จะเป็นภาระหน้าที่ของฝ่ายรัฐเจ้าหน้าที่ตำรวจ พนักงานอัยการ หรือศาลในการนำสืบพิสูจน์ว่าเขารู้อยู่แล้วว่าสิ่งที่กล่าวอ้างนั้นไม่เป็นความจริง นั่นคือ ผู้ถูกกล่าวหา (ผู้ที่ไปกล่าวอ้างพาดพิงผู้อื่น) จะได้รับการสันนิษฐานไว้ก่อนว่าบริสุทธิ์ และไม่มีภาระการพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของตนในข้อหาตาม § 187 แต่อย่างใด^[9]

บทส่งท้าย

ประเด็นปัญหาเรื่องความผิดฐานหมิ่นประมาทของประเทศไทยนั้น แม้อาจจะไม่ได้เป็นประเด็นปัญหาที่มีความสดใหม่มากเท่าใดนัก แต่ก็ได้ถูกหยิบยกขึ้นวิพากษ์วิจารณ์ในสังคมไทยอย่างกว้างขวางมากขึ้นในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมานี้เองเพื่อนำไปสู่การแก้ไขปรับปรุง หรือแม้กระทั่งยกเลิก ซึ่งแต่ละฝ่ายที่มีการเสนอก็ล้วนแล้วแต่มีเหตุผลที่น่ารับฟังทั้งสิ้น

ทั้งนี้ แม้กรณีตัวอย่างจากกฎหมายเยอรมันนี้อาจจะยังไม่สามารถทำการด่วนสรุปได้ทันทีว่าควรนำมาใช้เป็นต้นแบบในการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายไทย แต่ผู้เขียนนั้นส่วนตัวก็เห็นว่าน่าจะสามารถถูกนำมาใช้เป็นตัวเลือกในการศึกษาเปรียบเทียบกฎหมายหมิ่นประมาทต่างประเทศอื่นๆ เพื่อนำมาใช้ในการออกแบบกฎหมายหมิ่นประมาทรูปแบบใหม่ของประเทศไทยที่ดีกว่าเดิมได้ กล่าวคือ ความผิดฐานหมิ่นประมาทรูปแบบที่สามารถห้ามปรามไม่ให้คนใส่ร้ายกัน พร้อมกับการที่ประชาชนคนไทยจะยังคงกล้าพูดความจริงเพื่อไม่ให้ความชั่วร้ายต่างๆ ที่มีอยู่ในสังคมนั้นหลบซ่อนอยู่ภายใต้เงาของกฎหมายอาญา และเปลี่ยนชุดความคิดเดิมที่ว่า ‘ยิ่งจริง ยิ่งหมิ่นประมาท’ เป็นชุดความคิดใหม่ที่ว่า ‘ยิ่งจริง (ต้อง) ยิ่งไม่หมิ่นประมาท’

ดิศรณ์ ลิขิตวิทยาวุฒิ หมิ่นประมาท กฎหมายหมิ่นประมาท กฎหมายเยอรมัน กฎหมายอาญา กฎหมายไทย

Print

เรื่อง: ดิศรณ์ ลิขิตวิทยาวุฒิ

อาจารย์ประจำศูนย์กฎหมายอาญาและอาชญาวิทยา คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ภาพประกอบ: ณัฐพล อุปฮาด

มีความฝันอยากวาดภาพประกอบให้เข้าถึงคนมากๆ หลงใหลในกาเฟอีนและเสียงเพลง บางวันก็คิดว่าวันนี้ควรฟังเพลง Flipper อีกกี่รอบถึงจะพอ