ช่วงเปิดภาคเรียนของสถาบันการศึกษาต่างๆ มักจะพบข่าวกิจกรรมรับน้องโหด จนมีรุ่นน้องที่ตกเป็นเหยื่อได้รับบาดเจ็บหรือถึงแก่ความตายกันทุกๆ ปี ในปีนี้ก็เช่นกัน เกิดความตายจากกิจกรรมรับน้องขึ้นอีก เป็นกรณีรุ่นพี่เวียนกันทำโทษรุ่นน้องจนถึงแก่ความตาย[1]
รุ่นพี่ที่ใช้ความรุนแรงมักอ้างอยู่สองเรื่อง เรื่องที่หนึ่ง มันเป็นประเพณีของมหาวิทยาลัย ของคณะ หรือของกลุ่ม ของโต๊ะ ที่ต้องสืบต่อประเพณีนั้นไว้ เรื่องที่สอง รุ่นพี่โดนมาก่อน หนักกว่านี้ ยังทนได้ รุ่นน้องก็ต้องทนได้ แต่ลึกๆ แล้ว รุ่นพี่บางคนคงทำด้วยความสะใจและหลงในการใช้อำนาจเหนือรุ่นน้อง เรียกว่าสั่งให้รุ่นน้องทำอะไรก็ได้ตามที่ตนต้องการ ราวกับว่าตัวเองไม่เคยสั่งให้ใครทำอะไรได้เลยทั้งชีวิต
ประเพณีที่อนุญาตให้รุ่นพี่ปฏิบัติต่อรุ่นน้องอย่างขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ไม่ควรถูกรักษาและสืบทอด และควรจะกำจัดให้หมดไป นอกจากนี้ รุ่นพี่ที่โดนมาก่อนและสำนึกได้ควรจะหยุดสิ่งเลวร้ายเหล่านั้นไว้และไม่ส่งต่อไปยังรุ่นน้อง
1. กฎหมายไทยเอาผิดรุ่นพี่ได้เฉพาะเมื่อรุ่นน้องบาดเจ็บหรือตาย
ในทางกฎหมาย การรับน้องที่ทำให้เกิดความเสียหาย เช่น ตายหรือบาดเจ็บ เป็นความผิดอาญาตามประมวลกฎหมายอาญาอยู่แล้ว ไม่ว่าจะเป็นความผิดฐานเจตนาฆ่าเล็งเห็นผล ประมาทเป็นเหตุให้ผู้อื่นถึงแก่ความตาย ทำร้ายร่างกาย หน่วงเหนี่ยวกักขัง ฯลฯ นอกจากนี้ รุ่นพี่ที่ทำรุ่นน้องตายหรือบาดเจ็บยังต้องชดใช้เงินค่าเสียหายให้กับผู้เสียหายและครอบครัวฐานละเมิดในทางแพ่งอีกด้วย
แม้ในทางกฎหมายมีการกำหนดความรับผิดทั้งทางอาญาและทางแพ่ง แต่ความรุนแรงและความเสียหายจากการรับน้องยังเกิดขึ้นทุกปี เพราะกฎหมายจะเข้ามาลงโทษเฉพาะเมื่อเกิดเหตุ ถ้ายังไม่บาดเจ็บหรือตาย การรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ก็ยังคงทำได้ต่อไป เมื่อไม่มีกฎหมายห้าม ใครที่พบเห็นก็ไม่สามารถแจ้งให้เจ้าหน้าที่ดำเนินการห้ามปรามใดๆ ได้
2. ความผิดฐานรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (bizutage) : ตัดไฟแต่ต้นลม
ประมวลกฎหมายอาญาฝรั่งเศส มาตรา 225-16-1[2] ได้กำหนดฐานความผิดฐานรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (bizutage) เพิ่มเติมขึ้นใน ค.ศ. 2008 โดยรุ่นพี่ที่จัดหรือดำเนินกิจกรรมรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์จะมีความผิดอาญาทันที แม้รุ่นน้องจะไม่ได้รับบาดเจ็บ
ลักษณะของความผิดคือ ผู้ใดทำให้ผู้อื่น ‘ตกอยู่ใน’ หรือ ‘ไปกระทำ’ การกระทำที่น่าอับอายหรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรี ในการชุมนุมหรือประชุมที่เกี่ยวเนื่องกับสถาบันการศึกษาหรือการกีฬาจะถูกลงโทษจำคุกไม่เกิน 6 เดือนและปรับไม่เกิน 7,500 ยูโร
ข้อที่น่าสังเกตในความผิดฐานนี้ คือ
1. ความผิดฐานนี้ลงโทษผู้กระทำได้ แม้รุ่นน้องจะยินยอมหรือไม่ยินยอมเข้าร่วมกิจกรรมดังกล่าว หากเป็นกิจกรรมรับน้องที่น่าอับอายหรือย่ำยีศักดิ์ศรี
2. ใน ค.ศ. 2016 กฎหมายฝรั่งเศสได้เพิ่มลักษณะการกระทำที่เป็นความผิดอีกประการหนึ่ง คือการบังคับให้ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ที่มากเกินไปในกิจกรรมรับน้อง ก็เป็นความผิดอาญาเช่นกัน
3. ความผิดฐานนี้ลงโทษรุ่นพี่ได้ แม้จะไม่มีใครบาดเจ็บหรือตาย อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่การรับน้องที่ย่ำยีศักดิ์ศรีแล้วมีการทำร้ายร่างกาย หรือมีการล่วงละเมิดทางเพศเกิดขึ้นด้วย กฎหมายก็จะไปลงโทษรุ่นพี่ในฐานทำร้ายร่างกายหรือความผิดเกี่ยวกับเพศ ซึ่งเป็นความผิดอื่นที่มีโทษหนักกว่า
กฎหมายอาญาฐานรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (bizutage) น่าจะเป็น ‘การตัดไฟแต่ต้นลม’ และน่าจะเป็นกฎหมายที่ป้องกันมิให้เกิดการบาดเจ็บหรือตายจากการรับน้องที่เกิดขึ้นทุกปีได้
หากประเทศไทยมีกฎหมายดังกล่าว ใครที่พบเห็นกิจกรรมรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ก็สามารถแจ้งตำรวจให้จับหรือยุติกิจกรรมดังกล่าวได้ก่อนที่เหตุการณ์จะบานปลายไปจนบาดเจ็บล้มตายเหมือนที่เกิดขึ้นทุกปี
3. ภาครัฐและสถาบันการศึกษาควรเข้ามามีบทบาทในเชิงป้องกัน
กระทรวงที่รับผิดชอบการศึกษา ไม่ว่าจะเป็นกระทรวงการอุดมศึกษาฯ และกระทรวงศึกษาธิการ น่าจะมีบทบาทเป็นผู้ออกกฎห้ามการรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ และสร้างสภาพบังคับของกฎอย่างจริงจัง เช่น ถ้าผู้บริหารรู้และเพิกเฉยให้เกิดกิจกรรมรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ผู้บริหารน่าจะมีความรับผิดทางปกครองด้วย
4. กิจกรรมรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ยุติได้ที่รุ่นพี่
แม้ว่ามีกฎหมายหรือภาครัฐเอาจริงเอาจัง หากรุ่นพี่ยังแอบจัดกิจกรรมดังกล่าวโดยอ้างประเพณี ก็ยังคงทำให้กิจกรรมที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ยังคงมีอยู่
รุ่นพี่ที่รับความรุนแรงและอำนาจที่ไม่ชอบธรรมจากรุ่นพี่รุ่นก่อนๆ น่าจะเป็นผู้ยุติการรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ได้ โดยไม่ต้องมีกฎหมาย หรือกฎเกณฑ์ของรัฐหรือของสถาบันการศึกษา
น่าชื่นชมรุ่นพี่ของมหาวิทยาลัยหลายแห่งที่ประกาศจุดยืนไม่ส่งต่อและยุติประเพณีการรับน้องหรือประชุมเชียร์ที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน เท่าที่ทราบตอนนี้คือ องค์การบริหาร องค์การนิสิต มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บางเขน[3] สภานักศึกษามหาวิทยาลัยเชียงใหม่[4] แถลงการณ์องค์การนักศึกษามหาวิทยาลัยศิลปากร เรื่องการยกเลิกและไม่อนุญาตให้ทุกองค์กรภายใต้การดูแลขององค์การนักศึกษาฯ จัดกิจกรรมที่เกี่ยวกับการละเมิดสิทธิและมนุษยชนและระบบโซตัสทุกรูปแบบ[5] สโมสรนักศึกษามหาวิทยาลัยมหิดล ประกาศยกเลิกกิจกรรมประชุมเชียร์รวมถึงกิจกรรมที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน องค์กรนักศึกษา มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ออกแถลงการณ์ยกเลิกทุกกิจกรรมที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน เพื่อมุ่งสู่ความเป็นประชาธิปไตย[6] องค์การนิสิต มหาวิทยาลัยมหาสารคาม[7] องค์กรนักศึกษามหาวิทยาลัยศิลปากร[8] และองค์กรนักศึกษา มหาวิทยาลัยขอนแก่น[9]
หากกระแสของนักศึกษายุคใหม่มาในแนวทางนี้ ต่อไปในอนาคต การรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์อาจกลายเป็นเรื่องที่เชย ล้าหลัง และน่าอับอายก็ได้
5. สรุป
การกำหนดความผิดฐานรับน้องที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (bizutage) เพื่อให้กฎหมายเข้ามายุติเหตุ ก่อนที่จะบานปลายเป็นความเสียหายที่ไม่อาจเรียกกลับคืนมาได้ การที่ภาครัฐเข้ามามีบทบาทเชิงป้องกันผ่านทางการกำกับดูแลมหาวิทยาลัยหรือวิทยาลัยต่างๆ ไม่ให้มีกิจกรรมที่ขัดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ประกอบกับจุดยืนที่น่ายกย่องของรุ่นพี่รุ่นใหม่ที่ประกาศยุติการรับน้องหรือประชุมเชียร์ที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน จะช่วยทำให้การรับน้องในสถาบันการศึกษาเป็นกิจกรรมที่สร้างสรรค์ ที่รุ่นพี่ปฏิบัติต่อรุ่นน้องด้วยความเป็นมนุษย์ และเป็นการยุติการใช้อำนาจที่ไร้เหตุผลของผู้มีการศึกษาได้ในอนาคต
[1] รับน้องมหาโหด โดนรุ่นน้องแฉ เพื่อนสลบ ยังสั่งซ่อมคนอื่นต่อ
[2] Code pénal, Article 225-16-1 “Hors les cas de violences, de menaces ou d’atteintes sexuelles, le fait pour une personne d’amener autrui, contre son gré ou non, à subir ou à commettre des actes humiliants ou dégradants ou à consommer de l’alcool de manière excessive, lors de manifestations ou de réunions liées aux milieux scolaire, sportif et socio-éducatif est puni de six mois d’emprisonnement et de 7 500 euros d’amende”.
[3] ม.เกษตรฯ บางเขน ประกาศยกเลิกการรับน้องระบบ ‘โซตัส’
[4] มช.ประกาศ รับน้องโนโซตัส เปิดศูนย์รับเรื่อง กิจกรรมรุนแรง สั่งยุติทันที
[5] องค์การนักศึกษามหาวิทยาศิลปากร ประกาศยกเลิกระบบโซตัส ห้ามทำกิจกรรมละเมิดสิทธิมนุษยชน
[6] มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ประกาศ ยกเลิก กิจกรรม ‘รับน้อง’ ลั่น ละเมิดสิทธิมนุษยชน
[7] มมส มาแล้ว องค์การนิสิตประกาศ ‘ยกเลิกโซตัส’ ทุกรูปแบบ หากพบต้องยุติกิจกรรมทันที
[8] องค์การ นศ.ศิลปากร แถลงยกเลิกและไม่อนุญาตจัดกิจกรรมโซตัส
[9] องค์การ น.ศ.ขอนแก่น ยกเลิก ‘โซตัส’ ทุกรูปแบบ 18 มิ.ย.เป็นต้นไป เคารพสิทธิความเป็นมนุษย์
