“ในประวัติศาสตร์ไทย กบฏผีบาปผีบุญน่าจะมีอยู่แค่สิบบรรทัดเองนะ
ลองไปเปิดดู”
“ถ้าไม่มีวัด ไม่มีผู้นำที่ทำแบบนี้
ศึกโนนโพธิ์ก็อยู่ในกระดาษ แล้วกระดาษประวัติศาสตร์ของรัฐแทบไม่มีเลย”
ในประวัติศาสตร์ไทย การเข้าสู่ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์คือชัยชนะของสยามที่สามารถป้องกันอาณาเขตไม่ให้ชาติตะวันตกมายึดครองได้ แต่เบื้องหลังที่สยามไม่เคยเล่า คือ การปราบปรามคนในพื้นที่เพื่อรวมศูนย์อาณาเขตและอำนาจเข้าสู่ส่วนกลาง
เมื่อสยามยึดอำนาจโดยปราศจากความยินยอม จึงเกิดขบวนการลุกฮือของคนชาติพันธุ์ลาวฝั่งขวาแม่น้ำโขง ในช่วงปี 2444-2445 ชื่อว่า ‘ผู้มีบุญ’ โดยมี ‘พระ’ เป็นขบวนการสำคัญ และใช้แนวคิดเกี่ยวกับพระศรีอริยเมตไตรยดึงผู้คนที่ไม่พอใจการกดขี่ของสยามให้มาเข้าร่วมต่อต้านการผูกอำนาจ ผู้เข้าร่วมกว่าหลายร้อยคนต้องการปลดแอกทั้งจากสยามและฝรั่งเศส จึงเคลื่อนขบวนมายังพื้นที่โนนโพธิ์ หรือบ้านสะพือ ตำบลสะพือ อำเภอตระการพืชผล จังหวัดอุบลราชธานีในปัจจุบัน เพื่อต่อต้านสยาม แต่สยามใช้อาวุธปืนใหญ่ปราบปราม ทำให้มีผู้เสียชีวิตกว่า 300 ศพ
ผ่านมากว่าร้อยปี ประวัติศาสตร์นี้ไม่เคยถูกพูดถึงอย่างเป็นทางการมากนัก ทำให้ความทรงจำคนในพื้นที่ส่งต่ออย่างกระท่อนกระแท่น ในปี 2565 ถนอม ชาภักดี นักปฏิบัติการศิลปะและนักวิชาการ ร่วมกับนักวิชาการลุ่มน้ำโขง ชี มูน ลงพื้นที่กับชาวบ้านจัดงานบุญเพื่อรำลึกถึงเหตุการณ์ดังกล่าว รวมถึงวางแผนก่อตั้งอนุสรณ์สถานเพื่อเป็นหมุดหมายของการเรียนรู้และศึกษาประวัติศาสตร์
101 ชวนไปดูพื้นที่ทางประวัติศาสตร์ที่ไม่ปรากฏข้อเท็จจริงในหน้ากระดาษของรัฐ ในสารคดีเรื่อง The Holy Man’s Rebellion ‘ผู้มีบุญ’ ประวัติศาสตร์ที่รัฐไม่อยากให้เล่า
เรื่อง: สุดารัตน์ พรมสีใหม่
