จากซีรีส์ Revenant (2023) ที่เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับผีเกาหลี ได้มีการเอ่ยถึง ‘ย็อมแม’ (염매) ซึ่งเป็นการทำคุณไสยอย่างหนึ่งในความเชื่อท้องถิ่นเกาหลีในสมัยโชซ็อน โดยจัดอยู่ในประเภท ‘แทจากวี’ หรือสามารถแปลเป็นภาษาไทยตรงตัวได้ว่า ‘ผีกุมาร’
นอกเหนือจากย็อมแมที่ปรากฏในซีรีส์เรื่องนี้ ย็อมแมตามความหมายที่ระบุโดยสารานุกรมคติชนสามารถสรุปใจความได้ว่า คือการทำคุณไสย (สายดำ) โดยคนทรงเจ้าจับเด็กชายหรือหญิงมาอดข้าวอดน้ำเพื่อให้ผอมและใส่อาหารในกระบอกไม้ไผ่ หลอกให้เด็กเข้าไป หลังจากนั้นก็ปลิดชีวิตเด็กด้วยมีดเพื่อให้เด็กกลายเป็นผีอยู่ในกระบอกไม้ไผ่ ใช้เป็นบริวารทำในสิ่งที่ตัวเองปรารถนาให้สำเร็จ
ด้านบันทึกของซ็องโฮ อีอิก (1681-1763)[1] ปราชญ์สายขงจื้อใหม่แห่งยุคครึ่งหลังโชซ็อน ได้บันทึกเกี่ยวกับย็อมแมไว้ว่า “ประเทศของเรา (เกาหลี) มีการทำคุณไสยที่น่ารังเกียจเรียกว่า ‘ย็อมแม’ มันคือการไปขโมยลูกชาวบ้าน จับเด็กมาขังและอดข้าวอดน้ำแต่ยังให้กินเล็กๆ น้อยๆ เพื่อไม่ให้ถึงแก่ความตาย จากการให้กินของอร่อยเพียงเล็กน้อย ทำให้เด็กที่จับมานั้นมีร่างกายซูบผอม แห้งติดกระดูก เหมือนโครงกระดูกเดินได้ จากนั้นเมื่อเด็กมีอาการอ่อนเพลียจากการกินอาหารที่ไม่เพียงพอและใกล้จะตาย เพียงแค่เห็นอาหารเด็กก็จะวิ่งเข้าใส่แบบไม่คิดชีวิต เมื่อทำให้เด็กเข้าสู่ขั้นตอนหิวโหยอย่างไม่คิดชีวิตเช่นนี้แล้ว คนทรงเจ้าก็จะเตรียมกับข้าวอาหารอย่างดีใส่ไว้ในกระบอกไม้ไผ่ และนำไปให้เด็กที่หิวโซผอมแห้ง เพื่อให้เด็กคลานเข้าไปกินในนั้น เมื่อเด็กเห็นกับข้าวอันแสนโอชะ ก็ไม่รีรอรีบตะเกียกตะกายเข้าไปอย่างไม่คิดชีวิต ทันใดนั้น คนทรงเจ้าก็ใช้มีดแทงเด็กให้ตายคาที่ดังสายฟ้าฟาด เพื่อให้วิญญาณจิตของเด็กจะอยู่ในกระบอกไม้ไผ่ หลังจากนั้นปิดปากกระบอกไม้ไผ่ใหอย่างแน่นหนา เพื่อทำให้วิญญาณเด็กอยู่ในกระบอกไม้ไผ่ หลังจากนั้นคนทำคุณไสยนี้จะเอากระบอกไม้ไผ่ไปยังบ้านเศรษฐีหรือคนมั่งมี คนทรงเจ้าก็จะเอาอาหารมาล่อวิญญาณผีเด็กที่อยู่ในกระบอกไม้ไผ่ออกมาเพื่อจะให้ผีเด็กทำให้คนในบ้านเศรษฐีไม่สบายไม่ว่าจะเป็นอาการปวดหัว ปวดท้อง หลังจากนั้นคนป่วยทั้งหลายก็จะมาขอคนทรงเจ้าให้รักษาให้หายโดยการกลับไปล่อวิญญาณเด็กให้เข้ามาในกระบอกไม้ไผ่อีกครั้ง พวกเขาที่เป็นเจ้าของย็อมแมก็ได้รับค่าตอบแทนเป็นเงินหรือธัญพืชแลกกับค่ารักษา”
นอกเหนือจากในบันทึกของซ็องโฮ อีอิกแล้ว ในจดหมายเหตุแห่งโชซ็อน (the Annual of Joseon dynasty) ยังมีบันทึกเกี่ยวกับการห้ามทำย็อมแมไว้อย่างเข็มงวด
จากเนื้อหาในซีรีส์ Revenant ตอนที่ 4 ย็อมแมถูกเล่าผ่านบทละครว่า “ในหมู่บ้านแห่งหนึ่งจะมีคนทรงเจ้าแก่จับเด็กมาอดอาหารถึง 17 วัน เพื่อให้ซูบผอมแล้วก็เอาข้าวปลาอาหารใส่ไว้ในกระบอกไม้ไผ่ลำใหญ่เพื่อให้เด็กคลานเข้าไป หลังจากนั้นก็ใช้มืดแทงเด็กจนตาย และตัดนิ้วของเด็กพื่อเป็นตัวแทนของศพ…”
เห็นได้ว่าเนื้อหาบางส่วนในซีรีส์จะไม่ตรงเสียทีเดียวกับบันทึกของซ็องโอ อีอิก ซึ่งคาดได้ว่าเป็นการปรับให้เข้ากับบทละครเพื่อเพิ่มอรรถรสในการรับชม
การทำย็อมแมได้รับการบันทึกว่าเกิดขึ้นในสมัยโชซ็อน ซึ่งในสมัยนี้ สถานะของคนทรงเจ้าถือว่าตกต่ำอย่างมาก เนื่องจากโชซ็อนยึดถือขงจื้อเป็นอุดมการณ์หลักของรัฐ ทั้งศาสนาพุทธเองก็ถูกเบียดออกจากส่วนกลางโดยการให้ย้ายวัดไปอยู่ตามเชิงเขาและนอกตัวเมือง คนทรงเจ้าก็ไม่ต่างกัน โดยมักถูกกดดันให้ไปอยู่นอกเมือง แต่หากประเทศเจอวิกฤติทางธรรมชาติ เช่น ภาวะแล้งฝนไม่ตกต้องตามฤดูกาล ก็ยังเรียกคนทรงเจ้าให้ไปทำพิธีขอฝน หรือเรียกว่า คีอูเจ[2] (기우제) อย่างเช่น สมัยอินโจ ค.ศ. 1647 (ปีที่ 25) และ สมัยย็องโจ ค.ศ. 1745 (ปีที่ 21) มีการจัดพิธีขอฝนโดยคนทรงเจ้าในราชสำนัก[3] จึงสามารถอนุมานได้ว่า สถานะของคนทรงเจ้าที่ตกต่ำในยุคโชซ็อนจนเป็นเหมือนดังพลเมืองชั้นสองทำให้การดำรงชีวิตอยู่ของพวกเขาไม่สุขสบายนัก มีความลำบากในการหาเลี้ยงปากท้อง และขณะเดียวกันก็ต้องการคงไว้ซึ่งอำนาจเหนือคนธรรมดา จึงทำให้ต้องหาเงินยังชีพกับศาสตร์ดำมืดที่เป็นการกระทำอันไร้ซึ่งมนุษยธรรมอย่างยิ่ง อีกทั้งยังมีการสันนิษฐานว่าคนทรงเจ้าเกาหลีที่ญาณวิเศษตกจะทำย็อมแม และใช้ผีกุมารให้ทำตามคำสั่งของตน นอกจากการทำย็อมแมแล้วยังมีการเอากระดูกคนตาย หรือกระดูกสัตว์ร้ายมาทำ ‘แมฮยุง’ ไว้สาปแช่งจนบางครั้งอาจทำให้ฝ่ายตรงข้ามถึงแก่ชีวิตอีกด้วย
ตามความเข้าใจทั่วไปเกี่ยวกับผีเกาหลีมักถูกเริ่มอธิบายด้วยคำว่า ‘ฮัน’ หรือความทุกข์ระทม สามารถขยายความได้ว่า การตายอย่างไม่เป็นธรรม หรือขณะมีชีวิตอยู่เป็นผู้ถูกกระทำจากคนรอบข้างอย่างไร้ซึ่งความเมตตาปราณี เมื่อพวกเขาเหล่านั้นตายไปก็จะกลายเป็นผีที่ไม่สามารถไปไหนได้ เนื่องจากความทุกข์ระทมเป็นดังบ่วงผูกมัดดวงจิตของพวกเขาเหล่านั้นไว้ การที่ผีเหล่านี้จะหลุดพ้น และไปยังภพภูมิตามครรลองได้นั้น จำเป็นที่จะต้องหาสาเหตุและเรื่องราวความทุกข์ที่เป็นต้นเหตุและแก้ปัญหาที่เป็นดังปมมัดวิญญาณของผีเหล่านี้เอาไว้ หากนำความเข้าใจเกี่ยวกับผีเหล่านี้มาอธิบายผีกุมารในเป็นย็อมแม วิญญาณเด็กที่ถูกนำมาทำเป็นย็อมแม ก็ย่อมมีแรงอาฆาตพยาบาทสูง จนเปลี่ยนเป็นผีร้าย หรือเป็นผีที่มีฮันสูงนั่นเอง
จากหน้ากระดาษที่บันทึกในสมัยโชซ็อนสะท้อนความเชื่อทางคติชนพื้นบ้านสู่จอแก้วของศตวรรษที่ 21 ที่ถ่ายทอดออกมา นับได้ว่า ‘ย็อมแม’ ได้ถูกหยิบมาเล่าผ่านแพลตฟอร์มใหม่ๆ เพื่อให้ผู้คนยุคนี้รู้จักและเรียนรู้เรื่องราวพิศวงที่มีบันทึกทางประวัติศาสตร์อยู่ แต่ก็ยากจะหาข้อพิสูจน์ได้ว่าเป็นเพียงตำนานที่ถูกบันทึกหรือเรื่องจริงที่เคยมีผู้เคราะห์ร้าย ทว่าในปัจจุบันเป็นเรื่องที่ไม่พบเจอในสังคมสมัยใหม่เกาหลีอีกแล้ว
[1]《ซ็องโฮซาซ็อล》 เล่มที่ 5 〈มันมุลมุน〉 เรื่อง ย็อมแมโกดก
[2] https://encykorea.aks.ac.kr/Article/E0008363
[3] http://contents.history.go.kr/front/km/print.do?levelId=km_038_0040_0040_0010_0020_0020&whereStr=
