ช่วงเทศกาลที่กำลังจะมาถึงในสแกนดิเนเวีย ย่อมมีของขวัญจากปู่ทอมเต้นิสเซ่ มาให้เด็กๆ ท่ามกลางอากาศที่หนาวเย็นและความมืดไปตลอดจนกระทั่งต้นปีหน้าโน่น
ในจินตนาการของเทศกาลคริสมาสต์ที่ผ่านโลกอเมริกาเหนือ เราย่อมได้เห็นคุณลุงพุงพลุ้ยสะพายถุงของขวัญเบ้อเริ่ม มากับรถเลื่อนและกวางเรนเดียร์ของแก
เด็กชาวสแกนดิเนเวียทั้งหลายในปีนี้จึงต่างตั้งหน้าตารอจะแกะกล่องของขวัญใต้ต้นสปรูซ
วันนี้ผมมีเรื่องเล่าเรื่องของขวัญที่มาถึงครอบครัวสวีเดนครอบครัวหนึ่ง ที่ออกจะต่างไปจากจินตนาการที่ว่าด้วยกวางเรนเดียร์และคริสมาสต์ที่เข้าใจกันมา
ของขวัญสำหรับคนเลี้ยงกวางเรนเดียร์
ในช่วงนี้พิพิธภัณฑ์ศิลปะสมัยใหม่แห่งเมืองมัลเม่อ จัดนิทรรศการ Illegal Spirits of Sápmi โดยศิลปินชาวซามี อันเดอร์ส ซุนนา (Anders Sunna, 1985-) ว่าด้วยนโยบายการขับไล่ บังคับ ขู่เข็ญ การใช้กำลังบังคับจากรัฐบาลสวีเดนต่อครอบครัวของเขาซึ่งมีอาชีพเลี้ยงกวางเรนเดียร์อันเป็นประเพณีของชาวซามีมาช้านาน
สิ่งที่เกิดขึ้นกับครอบครัวซุนนา เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการล่าอาณานิคมภายใน ของสต็อคโฮล์มซึ่งย้อนกลับไปได้หลายศตวรรษ เป็นการควบรวมเอาดินแดนทางเหนือของภูมิภาคสแกนดิเนเวียซึ่งเรียกว่า เฟนโนสแกนเดีย (Fennoscandia) อันเป็นที่อยู่ของชาวพื้นเมืองซึ่งมีวิถีชีวิตอันแตกต่างออกไปจากโลกคริสต์ศาสนาลูเธอรัน ที่ศรัทธาโดยผู้มีอำนาจ
กระบวนการการควบรวมนี้มีทุกระดับ ตั้งแต่ระดับอุดมการณ์ไปจนไปกระทั่งถึงการใช้กำลังบังคับ ในที่สุดดินแดนของชาวซัปมีก็ถูกสำรวจ ตรวจวัด ทำแผนที่ แตกแยกแบ่งเป็นเขตแพริช (เขตวัด) จังหวัด และพื้นที่ตามทะเบียนภาษี ฯลฯ
กรณีของครอบครัวซุนนาก็เป็นหนึ่งในตัวอย่างของนโยบายการทำให้เป็นสวีเดนผ่านกฎหมาย
ตีความกฎหมาย
ในปี 1971 มีการออกพระราชบัญญัติสัตวบาลกวางเรนเดียร์ ซึ่งส่งผลให้ชาวซามี มีภาระทางกฎหมายที่จะต้องเลี้ยงและดูแลกวางเรนเดียร์ของคนที่ไม่ใช่ชาวซามี อันเป็นสิ่งที่ผิดต่อธรรมเนียมปฏิบัติของชาวซามี ครอบครัวซุนนาจึงทำการร้องเรียนไปที่เทศบาลเมือง แต่ผลที่ได้กลับเป็นสิ่งที่คาดไม่ถึง
ปู่ของอันเดอร์ส ซุนนาป่วยหนักอยู่ในห้องไอซียูของโรงพยาบาลในเมืองพายาลา (Pajala) เจ้าหน้าที่กฎหมายแน่ใจได้ว่าจะบุกเข้าไปหาปู่ของเขาถึงโรงพยาบาลขณะที่กำลังป่วยเช่นนั้น เพื่อยื่นหมายจากศาลให้กับเขา หลังจากนั้นไม่นานอาการป่วยของปู่เขาก็ทรุดลงเรื่อยๆ อย่างรวดเร็ว และเสียชีวิตในที่สุด
อันเดอร์ส ซุนนา ใช้ภาพวาดขนาดใหญ่ในการเรียกร้องให้เห็นถึงสถานการณ์ที่ครอบครัวของเขาถูกผลักออกจากพื้นที่ที่เป็นของชาวซามี คือหมู่บ้านซัตตะแยร์วี (Sattajärvi) โดยตำรวจและคนเลี้ยงกวางเรนเดียร์อื่นๆที่ไม่ใช่ชาวซามี
ภาพของเขาแสดงให้เห็นถึงกวางเรนเดียร์จำนวน 1,500 ตัว ที่ถูกขโมยและถูกฆ่าภายในช่วงระยะเวลาเพียงสองปี
ผู้สมรู้ร่วมคิด
ประเด็นหนึ่งที่สำคัญในมโนทัศน์ว่าด้วยระบอบอาณานิคมคือ ในกระบวนการขยายอาณานิคมทุกที่ในโลก ระบอบอาณานิคมจะไม่สามารถประสบความสำเร็จในการสถาปนาอำนาจนำได้หากปราศจากผู้สมรู้ร่วมคิดจากท้องถิ่น คำถามประเภทที่ว่า บริษัทอินเดียตะวันออกอังกฤษที่มีบุคลากรไม่ถึงหนึ่งร้อยคน สามารถเข้ามามีอิทธิพลเหนือระบอบเศรษฐกิจของอินเดียได้เช่นไรนั้น มาจากเหตุปัจจัยที่ว่า ผู้สมรู้ร่วมคิดจำนวนมากในอินเดียเป็นผู้ทำให้ระบบการครองอำนาจนำของอังกฤษนั้นสำเร็จได้ง่ายมากขึ้น แม้กระทั่งมีการลุกฮือต่อต้านตลอดช่วงอาณานิคมอังกฤษก็ตาม
อาณานิคมภายในสวีเดนก็เช่นกัน อันเดอร์ส ซุนนา แสดงให้เห็นในภาพเขียนของเขาว่า มีการร่วมมือกันระหว่าง ผู้นำสภาซามีกับเจ้าหน้าที่จากส่วนกลาง เขาแสดงให้เห็นถึงการใช้กฎหมายอันอยุติธรรมไปพร้อมๆกับการสมรู้ร่วมคิด สำหรับอันเดอร์ส ซุนนาแล้ว ผู้เป็นตัวแทนของสภาซามีนี้เองที่ผูกขาดความเป็นซามี นำเอาความเป็นซามีเข้าไปรับใช้อำนาจส่วนกลางของรัฐบาลที่ประกาศตนเองว่า เป็นกลางต่อความขัดแย้งทั้งหลายตลอดช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ทว่าในขณะเดียวกัน กลับปฏิบัติการอาณานิคมภายในควบรวม เอาทั้งคน เอาทั้งสัตว์ เอาทั้งวัฒนธรรมพื้นเมืองต่างๆ เข้ามาอยู่ภายใต้มงกุฏสามมงกุฏ ซึ่งเป็นตรา ‘แห่งชาติ’ อันเริ่มมีผู้แสดงความภาคภูมิใจมากขึ้นๆ ตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 21 เป็นต้นมา
เศษซาก
ภาพสุดท้ายของอันเดอร์ส ซุนนา เป็นเถ้าถ่านของไม้สน หิน และ สี ที่กองอยู่ทางด้านมุมหนึ่งของห้องแสดง เป็นการเผาไหม้ที่ให้ไออุ่นแก่เด็กๆ ชาวซามีอย่างพวกเขาที่จะได้เข้าสู่อ้อมกอดของรัฐชาติสวีเดน ไม่เหน็บหนาว อยู่ข้างนอกท่ามกลางหิมะอีกต่อไป
เป็นการบอกลาญาติในวัยเด็กของเขาคนหนึ่งที่ฆ่าตัวตายในคอกเลี้ยงกวางเรนเดียร์ในวัย 16 ปี ท่ามกลางสถานการณ์การถูกกดดันจากเจ้าหน้าที่ของรัฐสวีเดนและการทำให้ครอบครัวของเขาแปลกแยกจากครอบครัวชาวสวีเดนผิวขาวอื่นๆ
กวางเรนเดียร์พาของขวัญมาให้
อ้างอิง
นิทรรศการ Sápmis Olagliga Andar Illegal Spirits of Sápmi โดย Anders Sunna 28.10.2023 – 28.1.2024, Moderna Museet, Malmö.
