วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์ เรื่องและภาพ
มีคนถามว่าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งมีขนาดใหญ่เพียงใด
คำตอบคือมีพื้นที่ประมาณ 1,800,000 ไร่
พื้นที่ขนาดนี้ใหญ่แค่ไหน ลองคิดดูว่าหากกรุงเทพมหานครมีอาณาเขตกว้างขวางมาก แต่ป่าห้วยขาแข้งใหญ่กว่าเกือบสองเท่า
นึกภาพว่าหากนั่งเฮลิคอปเตอร์บินจากเหนือจรดใต้ผ่านป่าผืนนี้ ต้องบินเป็นระยะทางร่วมร้อยกิโลเมตร มองลงไปเป็นป่าเขียวขจีทั้งผืนติดต่อกัน
สภาพป่าอันสมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้นี้เป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าหายากหลายชนิด โดยเฉพาะสัตว์ขนาดใหญ่ที่เรียกกันว่า “ผู้ยิ่งใหญ่ทั้ง 7” หรือ “Big 7” ได้แก่ ช้าง, เสือโคร่ง, เสือดาว, ควายป่า, วัวแดง, กระทิง และสมเสร็จ
สัตว์ขนาดใหญ่เหล่านี้อาศัยอยู่ในป่าหลายแห่งของประเทศ แต่มีสัตว์ป่าสงวนชนิดหนึ่ง พบได้เพียงในป่าห้วยขาแข้งเท่านั้น คือ ควายป่า
ยี่สิบกว่าปีที่ผ่านมา ผมมีโอกาสเข้าป่าห้วยขาแข้งหลายครั้ง พบสัตว์ป่าหลากหลายชนิด แต่ครั้งล่าสุดตื่นเต้นกว่าครั้งใดๆ
ในเดือนที่แล้งจัด ผมออกเดินทางลึกเข้าไปใจกลางป่าห้วยขาแข้ง ผ่านป่าเต็งรัง ป่าไผ่ ป่าเบญจพรรณ คาดว่าจะเห็นความแห้งแล้งตามฤดูกาล เห็นใบไม้สีน้ำตาลร่วงในราวป่า ต้นไม้สลัดใบทิ้งเพื่อปรับตัวลดการใช้น้ำในช่วงขาดน้ำ แต่ตามทางในป่ากลับมีฝนตก เห็นยอดไม้แตกใบอ่อนราวกับต้นฤดูฝน เป็นการย้ำว่าอากาศวิปริตขึ้นทุกทีจากโลกร้อน
ผมเดินมาถึงหาดทรายริมลำห้วยขาแข้ง ลำธารขนาดใหญ่ผ่ากลางผืนป่าจากเหนือจรดใต้ ลำน้ำห้วยขาแข้งต้นน้ำสำคัญของแม่น้ำแควใหญ่ไหลลงสู่อ่างเก็บน้ำเหนือเขื่อนศรีนครินทร์
ถอดรองเท้าเดินย่ำน้ำไปบนผืนทราย และตั้งกระโจมหรือที่เรียกว่าบังไพรถ่ายภาพอยู่ริมหาดทราย ภูมิประเทศแบบนี้ตามปกติมักจะมีควายป่า สัตว์ป่าสงวนฝูงสุดท้ายมีเพียงแห่งเดียวในประเทศนี้มีแค่หกสิบกว่าตัว ลงมากินน้ำ นอนแช่น้ำเล่นในช่วงอากาศร้อน
ไม่นานมานี้มีนักล่าสัตว์มาซุ่มตรงลำธารเล็กๆ แห่งหนึ่งในป่าทุ่งใหญ่นเรศวรตะวันตก เพื่อใช้ปืนล่าเสือดำที่ลงมากินน้ำในช่วงหน้าแล้งที่มีแหล่งน้ำไม่มากเช่นกัน
แต่คนแถวนี้ใช้กล้องถ่ายภาพแทนปืนลูกซอง
“ไม่แน่หรอกครับ ปีนี้ฝนตกเยอะ มีน้ำขังในป่าลึก ควายป่าพอจะใช้กิน ไม่ต้องเดินลงมากินน้ำที่ห้วยก็ได้” เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าคนหนึ่งให้แง่คิด
ผมซุ่มดักรอสิ่งมีชีวิตที่เหลืออยู่ในโลกเพียง 4,000 ตัว มาหลายครั้งแล้ว ครั้งนี้เป็นอีกครั้งที่เฝ้ารอในบังไพรด้วยความเงียบเกือบทั้งวัน
สักพักในบังไพร ฝูงมดดำจำนวนมากก็มุดเข้ามาไต่ตอมตามเนื้อตัวรบกวนสมาธิ จึงแก้ไขด้วยการโยนเนื้อทอดสองสามชิ้นออกไปนอกบังไพร สักพักกลิ่นเย้ายวนของเนื้อทอดล่อให้ฝูงมดดำออกไปรุมกินอย่างได้ผล
ผมนั่งเงียบต่อไป โทรศัพท์มือถือปิดไปนานแล้ว ไม่มีสัญญาณใดๆ ไม่ต้องก้มหน้าดูไลน์หรือเฟซบุ๊ก ไม่มีเพื่อนพูดคุย มองออกไปนอกบังไพร มีเพียงต้นไม้ ผืนทราย ท้องน้ำ และนกหลายชนิดเป็นเพื่อน
ยิ่งเงียบยิ่งได้ยินเสียงสรรพสิ่ง เสียงนกยูงร้องมาแต่ไกล เสียงนกหลายชนิดดังแว่ว นกกระแตร้องดังตรงหาดทราย นกกระเต็นมายืนเกาะนิ่งอยู่นานตรงกิ่งไม้หน้าบังไพร สายตาสาดส่องมองหาเหยื่อ และสักพักเหยี่ยวตัวหนึ่งบินโฉบลงมาใช้กรงเล็บจับปลาในลำห้วยอย่างรวดเร็ว
ยิ่งอยู่คนเดียวในป่าใหญ่ ยิ่งทำให้ได้ยินเสียงตัวเองมากขึ้น
ความเงียบกับความเดียวดาย เป็นความอิ่มเอมประการหนึ่ง
หลายชั่วโมงผ่านไป ความเงียบได้เปลี่ยนเป็นเสียงดังทางขวามือตรงลำห้วยไม่ไกล ดังขึ้นเรื่อยๆ ราวกับมีใครกำลังลุยข้ามห้วย เมื่อเหลียวออกไปมอง พลันฝูงหมูป่าสิบกว่าตัวกำลังข้ามน้ำขึ้นลำห้วยฝั่งตรงข้าม มีทั้งพ่อแม่และลูกๆ ตามเป็นพรวน สังเกตเห็นหมูป่าตัวใหญ่ เหลียวมองดูตัวเล็กๆ ที่เดินเป็นแถวตามหลัง เพื่อระวัง ป้องกันเสือที่อาจติดตามเหยื่อ
สักพักใหญ่ เสียงกิ่งไม้หักจากฝั่งตรงข้ามทำลายความเงียบ เสียงยิ่งดังขึ้นเรื่อยๆ ทันใดนั้นควายป่าแม่ลูกสองตัวก็โผล่ออกมาจากราวป่า ค่อยๆ เดินลงห้วยอย่างใจเย็น
หัวใจผมเต้นแรงด้วยความปิติ เป็นครั้งแรกที่เห็นควายป่าในระยะไม่ถึง 50 เมตร สีเทาดำ รูปร่างกำยำใหญ่กว่าควายบ้านอย่างเห็นได้ชัด สูงร่วมสองเมตร น้ำหนักน่าจะไม่ต่ำกว่าหนึ่งตัน เขามีขนาดใหญ่ มีวงโค้งกว้างเป็นรูปพระจันทร์เสี้ยวใหญ่กว่าควายบ้าน
ควายป่า หรือ มหิงสา มักเรียกทั่วไปว่า Asian หรือ Asiatic Water Buffalo มีนิสัยชอบน้ำมาก ลักษณะทั่วไปจะคล้ายควายบ้าน เพราะควายบ้านก็คือควายป่าที่ถูกนำมาเลี้ยงนั่นเอง ปัจจุบันควายป่าในโลกพบเฉพาะในประเทศอินเดีย เนปาล และแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
แหล่งอาศัยควายป่าที่พบในประเทศไทย ปัจจุบันพบเพียงแห่งเดียวเท่านั้น คือ บริเวณทางตอนใต้ของลำห้วยขาแข้ง ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง รายงานล่าสุดพบเพียง 60 ตัวเท่านั้น
ขณะที่ควายไทยที่เคยมีมากกว่า 6 ล้านตัวเมื่อสามสิบปีก่อน ปัจจุบันลดลงเหลือเพียง 800,000 ตัว จากการที่เกษตรกรเลิกใช้ควายทำนา ควายจึงเดินเข้าโรงฆ่าสัตว์อย่างน่าตกใจ และสายพันธุ์อันเหลืออยู่ก็ขาดคุณภาพลงเรื่อยๆ
ควายป่าในห้วยขาแข้งจึงเป็นสายพันธุ์แท้อันแข็งแกร่งที่เหลืออยู่ เป็นหลักประกันอันมั่นคงของเผ่าพันธุ์ดั้งเดิม
ครั้งหนึ่งเค้าหันสายตาเล็งมาที่ผม ราวกับจะส่งสายตาทักทาย มิตรภาพต่างสายพันธุ์เกิดขึ้นเงียบๆ
พอพาลูกน้อยดื่มน้ำ เล่นน้ำได้สักพัก ทั้งคู่ก็เดินขึ้นห้วย หายลับไปในป่าไผ่อย่างเงียบๆ
ทุกครั้งที่เห็นสัตว์ป่า ชีวิตเราเข้าใกล้ธรรมชาติมากกว่าที่คิด เติมพลังมหัศจรรย์บางอย่างให้เราไม่รู้ตัว
และเป็นความสุขสงบอันมิอาจอธิบายได้
