อาร์ม ตั้งนิรันดร เรื่อง
กฤตพร โทจันทร์ ภาพประกอบ
ปีที่แล้วสำหรับเมืองจีนถือว่าเป็นปีแรกที่เด็กรุ่นที่เกิดหลังปี 2000 (คนจีนเรียกเด็กรุ่น 00) เริ่มสอบเข้ามหาวิทยาลัยเป็นครั้งแรก เมื่อดูจากผลคะแนนสอบเข้ามหาวิทยาลัยในช่วง 2 ปีที่ผ่านมา จะพบว่า การเลือกคณะของเด็กรุ่น 00 แตกต่างจากการเลือกคณะของเด็กจีนรุ่นก่อนๆ อยู่ไม่น้อย
ในด้านสาขาวิชา พบว่า สายเศรษฐศาสตร์และการเงิน ซึ่งเคยเป็นคณะยอดนิยมอันดับ 1 ของเด็กจีน มีคะแนนปรับลดลง กล่าวคือ ไม่ได้รับความนิยมแย่งกันเข้าเหมือนแต่ก่อนอีกแล้ว
ส่วนเมื่อดูแนวทางการเลือกสาขาวิชา พบว่าเด็กจีนรุ่น 00 จะเลือกเรียนตามความชอบและความสนใจ มากกว่าเลือกเรียนตามโอกาสในเรื่องรายได้และความมั่นคงทางอาชีพดังเช่นสมัยก่อน
มาดูประเด็นแรก เพราะเหตุใด สายเศรษฐศาสตร์และการเงินจึงไม่ฮอตฮิตในจีนเหมือนในอดีต?
นิตยสาร Caixin ซึ่งเป็นนิตยสารการเงินชื่อดังของจีน ให้เหตุผล 2 ข้อ ข้อแรกคือ กระแสสังคมในจีนที่เปลี่ยนแปลงไป ช่วง 20 ปี ก่อนหน้านี้ถือได้ว่าเป็นยุคทองของคนเรียนเศรษฐศาสตร์และการเงิน เงินเดือนของคนเรียนด้านนี้สูงกว่าคนที่เรียนในสาขาอื่น ในประเทศจีน สาขาที่คะแนนสูงสุดในการสอบเข้ามหาวิทยาลัยมาเป็นระยะเวลายาวนานไม่ใช่แพทย์เหมือนในประเทศไทย แต่คือสาขาเศรษฐศาสตร์และการเงินครับ
แต่หลังจากปี ค.ศ. 2017 เป็นต้นมา หน่วยงานกำกับดูแลด้านการเงินของรัฐบาลจีนได้เพิ่มมาตรการการกำกับดูแลสถาบันการเงินที่เข้มงวดมากขึ้น เพื่อป้องกันการเกิดวิกฤตการเงิน ทำให้ฟองสบู่และความรุ่งเรืองของภาคการเงินในจีนค่อยๆ ตกลง
ในสหรัฐอเมริกาก็คล้ายๆ กัน ในยุคหนึ่งนักเรียนที่เรียนดีที่สุดมักจบไปทำงานบริษัทการเงินใน Wall Street แต่ปรากฏว่าช่วงห้าปีที่ผ่านมา งานที่ได้รับความนิยมที่สุดกลับเป็นการทำงานในบริษัทเทคโนโลยีใน Silicon Valley เรียกว่าได้ทำงานที่ Google เท่กว่าทำงาน Goldman Sachs
เหตุผลอีกข้อนอกเหนือจากกระแสสังคมในจีนที่เปลี่ยนแปลงไป ก็คือ การเปลี่ยนแปลงภายในภาคธุรกิจการเงินการธนาคารของจีนเอง ตลอด 20 ปีที่ผ่านมา ธนาคารต้องการพนักงานที่มีความรู้พื้นฐานเศรษฐศาสตร์และการเงิน แต่ในปัจจุบัน ด้วยการพัฒนาเทคโนโลยีการเงินและเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ที่รวดเร็วในประเทศจีน ส่งผลให้ธนาคารในจีนปรับลดพนักงานลงจำนวนมาก และเลือกใช้เทคโนโลยีใหม่หลายอย่างมาแทนที่แรงงาน กลับกลายเป็นว่า ในการจ้างพนักงานใหม่ของธนาคาร ส่วนใหญ่เป็นการจ้างพนักงานที่เชี่ยวชาญเทคโนโลยีเพื่อมาดูแลและพัฒนาระบบการบริการลูกค้าของธนาคาร
เมื่อปี ค.ศ. 2018 CEO ธนาคาร CMB ของจีน เปิดเผยให้คนตกใจเล่นว่า ในช่วงหนึ่งปีที่ผ่านมา มากกว่าครึ่งหนึ่งของพนักงานใหม่ที่ธนาคาร CMB รับเข้าทำงานเป็นนักศึกษาที่จบด้านวิศวกรรมคอมพิวเตอร์ ด้านคณิตศาสตร์ และด้านสถิติ กลายเป็นว่ามีส่วนน้อยเท่านั้นที่จบด้านเศรษฐศาสตร์และการเงินโดยตรง
พ่อแม่หลายคนในจีนเริ่มพูดกันว่า ต่อไปนี้ถ้าอยากให้ลูกเป็นนายธนาคารต้องส่งเสริมให้ลูกเลือกเรียนคณิตศาสตร์หรือวิศวกรรมคอมพิวเตอร์ แทนที่จะเลือกเรียนเศรษฐศาสตร์และการเงินแบบในอดีต
ถัดมาในประเด็นแนวทางการเลือกสาขาวิชา จากการสำรวจของ Beijing Normal University พบว่า เด็กรุ่นใหม่ในจีนมักเลือกเรียนตามความชอบและความสนใจ แตกต่างจากคนรุ่นก่อนที่มักเลือกเรียนโดยดูจากสาขาวิชาที่มีโอกาสทำรายได้สูงและมีความมั่นคงทางอาชีพ
ในสายศิลป์ ปรากฏว่าในจีนตอนนี้ สาขาประวัติศาสตร์และสาขาโบราณคดีมีคะแนนสูงขึ้นมาก ในขณะที่สาขาวิชาชีพดั้งเดิม เช่น บัญชี ประกันภัย กฎหมาย ที่เคยมีคะแนนสูง เพราะมีความมั่นคงทางรายได้ ปัจจุบันกลับมีแนวโน้มคะแนนปรับลดลง
ในสายวิทยาศาสตร์ก็เช่นกัน สาขาที่คนรุ่นใหม่ในจีนนิยมมากที่สุดคือ จิตวิทยา
มีนักวิเคราะห์มองว่าสาเหตุหนึ่งที่สาขาวิชาเหล่านี้ได้รับความนิยม ยังเป็นเพราะช่วงหลังมามีรายการสารคดีและรายการโทรทัศน์ในจีนที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ โบราณคดี รวมทั้งจิตวิทยาเป็นจำนวนมาก ทำให้เรื่องเหล่านี้อยู่ในความสนใจของคนรุ่นใหม่
แต่ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าเด็กรุ่น 00 จะไม่สนใจโอกาสทางเศรษฐกิจเลย การสำรวจพบว่า ปัจจัยเรื่องโอกาสทางเศรษฐกิจส่งผลกระทบแตกต่างกันตามลักษณะทางเศรษฐกิจของแต่ละพื้นที่
ตัวอย่างเช่นในมหานครเซี่ยงไฮ้และมณฑลเจ้อเจียง คนรุ่นใหม่มักสนใจสาขาที่เกี่ยวข้องกับอุตสาหกรรมไฮเทค เช่น ฟิสิกส์ ชีวเคมี วัสดุศาสตร์ ส่วนคนรุ่นใหม่ในมณฑลกว่างตงและเจียงซูจะสนใจวิศวกรรมสิ่งแวดล้อมและเภสัชศาสตร์เป็นพิเศษ ในขณะที่ถ้าเป็นพื้นที่ที่เศรษฐกิจยังไม่เจริญมากนัก เช่น เฮยหลงเจียง จี้หลิน มองโกเลียใน จะพบว่าสาขาที่เป็นวิชาชีพเช่นกฎหมาย ก็ยังคงได้รับความนิยมสูง
เล่าเรื่องการเลือกสาขาของเด็กรุ่น 00 ในจีน ทำให้ผมนึกถึงคำพูดของ John Adams รัฐบุรุษคนสำคัญคนหนึ่งของสหรัฐฯ ที่ว่า “ข้าพเจ้าต้องเรียนรัฐศาสตร์และการทหาร เพื่อที่ลูกของข้าพเจ้าจะได้มีอิสะที่จะเลือกเรียนคณิตศาสตร์และปรัชญา และเพื่อที่ลูกของเขาจะได้มีอิสะที่จะเลือกเรียนศิลปะและดนตรี”
การเลือกสาขาการเรียนของเด็กจีนรุ่น 00 สะท้อนให้เห็นระดับการพัฒนาของสังคมจีน เด็กรุ่นใหม่เริ่มเป็นลูกชนชั้นกลาง ที่ไม่ต้องกังวลเรื่องการสร้างเนื้อสร้างตัวเช่นคนรุ่นก่อน จึงเริ่มมีอิสระที่จะเลือกเรียนตามความสนใจและมีพื้นที่ในการสร้างสรรค์มากขึ้น ส่วนทางเลือกในอาชีพก็กำลังจะหมดยุคของวิชาชีพดั้งเดิม เข้าสู่ยุคที่มีอาชีพหลากหลายและเปลี่ยนแปลงเร็วตามระดับการพัฒนาทางเทคโนโลยีที่รวดเร็วของสังคมจีน
