กาลเวลานำพาเรามาถึงท้ายปี 2023 บรรดาเหตุการณ์ต่างๆ มากมายในปีนี้ ทั้งการเมือง สังคม วัฒนธรรม และวิถีชีวิตของผู้คน ล้วนแล้วแต่น่าสนใจและชวนให้จดจำ
ในแง่ความเคลื่อนไหวทางการเมือง หลังจากที่มีการประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎรไทย ชุดที่ 25 เมื่อวันที่ 20 มีนาคม 2566 และคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ได้กำหนดวันเลือกตั้งคือวันอาทิตย์ที่ 14 พฤษภาคม 2566 ทำให้สนามการเมืองไทยกลับมาคึกคักอีกครั้ง พรรคการเมืองน้อยใหญ่ต่างเคลื่อนไหวประกาศสโลแกน ติดป้ายหาเสียงทั่วทุกพื้นที่ ฝ่ายประชาชนเองก็ให้ความสนใจ คาดหวังกับนโยบายใหม่ๆ ที่จะเปลี่ยนแปลงสังคม และเกิดบรรยากาศของการแสดงออกทางการเมืองได้อย่างเสรี
แต่อีกฟากหนึ่งบนโลกออนไลน์ ยังคงมีนักกิจกรรมทางการเมืองบางส่วนต้องเผชิญปัญหาสุขภาพทางจิต บ้างคิดฆ่าตัวตาย เนื่องจากการถล่มโจมตีของกลุ่มคนเห็นต่างทางการเมืองในโซเชียล จนกลายเป็นบาดแผลซ่อนลึกของนักกิจกรรม
ขณะเดียวกัน ท่ามกลางยุคสมัยแห่งความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและการเฟื่องฟูของทุนนิยม ยังคงมีกลุ่มคนส่วนน้อยที่เข้าไม่ถึง ‘สิทธิ’ หลายประการที่พวกเขาควรได้รับในฐานะพลเมืองไทย และมีคนบางกลุ่มไม่ได้รับความยุติธรรมจากคดีทางการเมือง ถูกเอาเปรียบทางกฎหมายที่ไม่สมเหตุผล ทำให้ผู้ถูกกล่าวหา ซึ่งสมควรสันนิษฐานก่อนว่าเป็นผู้บริสุทธิ์ ถูกจำคุกตั้งแต่ยังไม่มีคำพิพากษา
ข้างต้นคือส่วนเสี้ยวหนึ่งของปรากฏการณ์ทั้งหลายที่เกิดขึ้นในสังคมตลอดปีนี้ ยังมีอีกหลายเหตุการณ์ที่ควรค่าแก่การกล่าวถึง 101 จึงบันทึกไว้ผ่านคลิปวิดีโอ ทั้งในรูปแบบสกู๊ปข่าวขนาดสั้นและสารคดี ที่บอกเล่าเรื่องจริงของผู้คน ฉายภาพพื้นที่และชีวิตของคนหลากหลาย ภายใต้เงื่อนไขและความเปลี่ยนแปลงต่างๆ ในสังคม
101 ชวนชม 10 คลิปวิดีโอเด่นจากทีมกองบรรณาธิการ ตลอดปี 2023 เพื่อย้อนดูบันทึกเรื่องราวว่าเกิดอะไรขึ้นบ้างในปีที่ผ่านมา
การเลือกตั้งไม่เปลี่ยนอะไรถ้าพรรคการเมืองไม่(กล้า)พูดเรื่องสถาบันกษัตริย์
แรกเริ่มล่วงรู้กำหนดการเลือกตั้งระดับชาติ ปี 2023 ใครหลายคนคาดหวังว่าจะมีญัตติหนักๆ เช่น ญัตติเกี่ยวกับสถาบันกษัตริย์ ญัตติเกี่ยวกับกฎหมายมาตรา 112 รวมถึงบทบาทของกองทัพว่าจะดำเนินไปในทิศทางไหนหลังจากการเลือกตั้ง เพราะหลังจากการทำรัฐประหารปี 2014 จนถึงปัจจุบันนี้ กองทัพได้เข้ามาครอบงำการเมืองอย่างเต็มที่
101 พูดคุยกับ ‘ปวิน ชัชวาลพงศ์พันธ์’ รองศาสตราจารย์ประจำศูนย์เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มหาวิทยาลัยเกียวโต ประเทศญี่ปุ่น เจ้าของกรุ๊ปเฟซบุ๊ก ‘รอยัลลิสต์มาร์เก็ตเพลส-ตลาดหลวง’ และผู้ริเริ่มโครงการ ‘112 WATCH’ ที่สร้างแนวร่วมเรียกร้องให้ยกเลิกมาตรา 112 ในระดับนานาชาติ มาร่วมมองการเลือกตั้งปี 2566 หลังผ่านปรากฏการณ์ ‘ทะลุเพดาน’ ว่าจะออกมามีหน้าตาเป็นอย่างไร?
“คนแก่ คอนโดฯ เก่า”
ลองจินตนาการเล่นๆ ดูว่ามีคอนโดฯ 20 กว่าชั้น ชั้นหนึ่งมีประมาณ 20 ห้อง รวมกันทั้งหมดประมาณ 400 ห้อง แล้วใน 100 ห้อง มีคนแก่อยู่คนเดียวและเสียชีวิตวันหนึ่งละคนโดยที่ไม่มีใครรู้ เท่านี้ก็เศร้าแล้วหรือเปล่า?
101 Gaze ชวนมองอนาคตการอยู่อาศัยของคนเมือง ผ่านตึกระฟ้าในนาม ‘คอนโดฯ’ เมื่อนับเวลาไปอีก 20 ปีข้างหน้า ตึกสูงเหล่านี้จะกลายเป็น ‘ตึกเก่า’ ที่อาจเป็นตัวเลือกที่อยู่อาศัยสุดท้ายในชีวิตของใครหลายคน อะไรที่ทำให้อนาคต ‘คนจะแก่’ ต้องมีชีวิตอยู่บน ‘คอนโดฯ เก่า’ ไขคำตอบไปกับ พนิดา มีเดช พนักงานบริษัทผู้ตัดสินใจเลือกคอนโดฯ เป็นลงหลักปักฐานชีวิต, ภัณฑิรา จูละยานนท์ อาจารย์ประจำภาควิชาวางแผนภาคและเมือง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และวรดร เลิศรัตน์ นักวิจัยนโยบายสาธารณะ 101PUB
ทายาทนักการเมืองรุ่นใหม่ในพรรคอนุรักษนิยม
รัดเกล้า สุวรรณคีรี – “เวลาลงพื้นที่แล้วแนะนำตัวว่าชื่อ เนเน่ รัดเกล้า สุวรรณคีรี (ลูกสาวของ ดร.ไตรรงค์ สุวรรณคีรี) ทำให้ผู้คนที่จะเดินผ่านเราก็หันกลับมามองว่าคนนี้เหรอลูกสาว ดร.ไตรรงค์ สุวรรณคีรี”
นิธิ บุญยรัตกลิน – “ปฏิเสธไม่ได้ว่าด้วยความที่คุณพ่อเคยทำรัฐประหารมาก่อน เราเป็นลูกก็หนีไม่พ้น ก็มีคนที่เขาอาจจะไม่พอใจหรือไม่เห็นด้วยกับการกระทำครั้งนั้น”
พงศกร ขวัญเมือง – “ต้องยอมรับว่าเวลาที่เดินหาเสียง เขาไม่ได้บอกแค่ว่าเอิร์ธ พงศกร แต่เขาก็บอกกันว่าลูกของคุณอัศวิน ขวัญเมือง ดังนั้นหากเราทำตัวไม่ดี หรือเป็นผู้แทนไม่ดี ก็อาจจะเสื่อมเสียถึงคุณพ่อ”
101 สนทนากับ 3 นักการเมืองคนรุ่นใหม่ ทายาทนักการเมืองในพรรคอนุรักษนิยม ประกอบด้วยพงศกร ขวัญเมือง (ลูกของอัศวิน ขวัญเมือง) จากพรรคประชาธิปัตย์, รัดเกล้า สุวรรณคีรี (ลูกของไตรรงค์ สุวรรณคีรี) จากพรรครวมไทยสร้างชาติ และนิธิ บุญยรัตกลิน (ลูกของสนธิ บุญยรัตกลิน) จากพรรคพลังประชารัฐ ว่าพวกเขามีมุมมองต่อการเป็นทายาทนักการเมืองอย่างไร แนวคิดทางการเมืองระหว่างพ่อ-ลูก ส่งผลต่อความได้เปรียบหรือเสียเปรียบไหมในสนามเลือกตั้ง
DekVanz การเมืองของของวัยรุ่นท่อดัง
ชีวิตที่อยู่กับความเร็ว 140 กิโลเมตรต่อชั่วโมง สบตากับป้ายหาเสียงที่เรียงรายอยู่สองข้างทางทุกค่ำ ในโค้งสุดท้ายของการเลือกตั้งเช่นนี้ หนึ่งในคำถามที่หลายคนอาจสงสัยอยู่เรื่อยมาคือ ‘เด็กแว้น’ อยากลงคะแนนเสียงให้ใคร มีนโยบายไหนที่พวกเขารู้สึกว่าควรค่าแก่การออกเสียงให้
ที่สำคัญคือ จริงเท็จแค่ไหนกันที่ว่าเด็กแว้นนั้นไม่สนใจการเมือง
101 Gaze สำรวจโลกการเมืองของ ‘เด็กแว้น’ ผู้นับถือความเร็วเป็นพระเจ้า สบตากับความท้าระทึก มีเสียงก่นด่าของชาวบ้านเห่กล่อมตัวเองให้หลับนอน พ้นคืนการเลือกตั้งมีความหมายกับพวกเขาไหม การเมืองจะช่วยผลักดันชีวิตให้ดีได้มากขึ้นหรือเปล่า หรือถึงที่สุดแล้วก็อาจไม่เคยเห็นตัวเองอยู่ในสมการใดเลยของพื้นที่ทางสังคม
มรดกเวียดนามในอุดรธานี
จังหวัดอุดรธานีถูกเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าเป็น ‘เมืองหลวงของคนไทยเชื้อสายเวียดนาม’ เพราะมี ‘เหวียตเกี่ยว’ หรือคนเวียดนามที่อยู่นอกประเทศมาตั้งรกรากเป็นจำนวนมาก ดังปรากฏให้เห็นผ่านร้านอาหารเวียดนามที่มีอยู่ทั่วเมือง รวมถึงชุมชนคนเวียดนามที่อยู่เป็นหลักแหล่ง
นับตั้งแต่คนรุ่นปู่รุ่นทวดอพยพมาไทยเพราะหนีสงคราม มาจนถึงรุ่นหลานเหลนที่เกิดบนแผ่นดินไทย โดยมีเชื้อเวียดนามไหลเวียนอยู่ในสายเลือด มรดกทางวัฒนธรรมของเวียดนามยังดำรงอยู่ในวิถีชีวิตของพวกเขา
101 Documentary ชวนทำความรู้จัก ‘วิถีเวียดนาม’ ในจังหวัดอุดรธานีที่ปรากฏในภาษา อาหาร เสื้อผ้า ไปจนถึงพิธีกรรมส่งผู้วายชนม์ ผ่านเรื่องเล่าของคนไทยเชื้อสายเวียดนาม
“ผู้ใหญ่ในประเทศนี้ต้องฝึกฝนฝึกฝืนวิธีคิด” มองปรากฏการณ์ ‘หยก’ กับ ทิชา ณ นคร
‘ก้าวร้าว ไม่น่ารัก ไม่เคารพ’ สังคมควรทำความเข้าใจหยกอย่างไร?
จากปรากฏการณ์ของ ‘หยก ธนลภย์’ ที่ทำให้เกิดกระแสวิพากษ์วิจารณ์อย่างมากในสังคม ทั้งประเด็นเรื่องการต่อต้านกฎโดยการไม่ใส่ชุดนักเรียนและย้อมสีผมไปโรงเรียน ไปจนถึงเรื่องที่เด็กคนหนึ่งถูกผลักให้ออกจากสถานศึกษาด้วยเหตุผลที่หลายคนตั้งคำถาม ท่ามกลางกระแสเชี่ยวกรากของความเห็น
101 พูดคุยกับ ทิชา ณ นคร ผู้อำนวยการศูนย์ฝึกและอบรมเด็กและเยาวชน (ชาย) บ้านกาญจนาภิเษก ผู้ทำงานกับเด็กและเยาวชนมาอย่างยาวนาน ว่าด้วยการมองปรากฏการณ์ของหยก เราจะทำความเข้าใจอย่างไร หลักการแบบไหนที่เราควรยึดถือ และผู้ใหญ่ในบ้านนี้เมืองนี้สามารถคิดและทำแบบไหนได้บ้าง
The Holy Man’s Rebellion ‘ผู้มีบุญ’ ประวัติศาสตร์ที่รัฐไม่อยากให้เล่า
“ในประวัติศาสตร์ไทย กบฏผีบาปผีบุญน่าจะมีอยู่แค่สิบบรรทัดเองนะ ลองไปเปิดดู”
“ถ้าไม่มีวัด ไม่มีผู้นำที่ทำแบบนี้ ศึกโนนโพธิ์ก็อยู่ในกระดาษ แล้วกระดาษประวัติศาสตร์ของรัฐแทบไม่มีเลย”
ผ่านมากว่าร้อยปี ประวัติศาสตร์นี้ไม่เคยถูกพูดถึงอย่างเป็นทางการมากนัก ทำให้ความทรงจำคนในพื้นที่ส่งต่ออย่างกระท่อนกระแท่น ในปี 2565 ถนอม ชาภักดี นักปฏิบัติการศิลปะและนักวิชาการ ร่วมกับนักวิชาการลุ่มน้ำโขง ชี มูน ลงพื้นที่กับชาวบ้านจัดงานบุญเพื่อรำลึกถึงเหตุการณ์ดังกล่าว รวมถึงวางแผนก่อตั้งอนุสรณ์สถานเพื่อเป็นหมุดหมายของการเรียนรู้และศึกษาประวัติศาสตร์
101 Documentary ชวนไปดูพื้นที่ทางประวัติศาสตร์ที่ไม่ปรากฏข้อเท็จจริงในหน้ากระดาษของรัฐ ในสารคดีเรื่อง The Holy Man’s Rebellion ‘ผู้มีบุญ’ ประวัติศาสตร์ที่รัฐไม่อยากให้เล่า
Digital Harassment – Silent Pain: แผลร้ายซ่อนลึกของนักกิจกรรมเมื่อถูกทำร้ายในโลกเสมือน
“หน้าอย่างมึง อย่าได้เจอกูบนถนน มึงจะได้รู้รสชาติตีน”
“ไปยืนข้างสวนลุมเห๊อะ อย่ามาเป็นเลยนักศึกษา”
ข้อความเหล่านี้เป็นเพียงตัวอย่างส่วนหนึ่งของข้อความที่นักกิจกรรมการเมืองต้องประสบพบเจอบนโลกโซเชียล จากการถล่มโจมตีของกลุ่มคนเห็นต่างทางการเมือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งนับตั้งแต่หลังรัฐประหาร 2014 เป็นต้นมา
101 ร่วมกับโครงการ Monitoring Centre on Organised Violence Events (MOVE) ชวนสำรวจบาดแผลเจ็บปวดของนักกิจกรรมการเมืองจากการถูกคุกคามทางออนไลน์ ที่หนักหนาสาหัสอย่างที่สังคมแทบไม่รับรู้มาก่อน พร้อมขบคิดหาแนวทางที่จะทำให้นักกิจกรรมการเมืองและประชาชนทั่วไปสามารถแสดงออกทางการเมืองบนโลกออนไลน์ได้ปลอดภัยอย่างแท้จริง
สันนิษฐานไว้ก่อนว่าผิด – Presumption of Guilt
“ทำไมคนคนหนึ่ง วันหนึ่งชีวิตต้องพลิกผันเข้าไปอยู่ในเรือนจำ ผมไปทำอะไรผิดเหรอ”
“ตอนแรกเขาจะประกันตัว แต่ศาลทหารไม่ให้ประกันตัว ต้องต้องเข้าไปติดคุก”
แม้กระบวนการยุติธรรมไทยจะใช้หลัก ‘สันนิษฐานไว้ก่อนว่าบริสุทธิ์’ แต่ผู้ต้องหาคดีการเมืองมักเผชิญกับหลัก ‘สันนิษฐานไว้ก่อนว่าผิด’ จนถูกคุมขังและไม่ได้รับการประกันตัว
หลายกรณีในท้ายที่สุดศาลก็ยกฟ้องเมื่อพบว่าไม่ใช่ผู้กระทำความผิด แต่การติดคุกไปแล้วเป็นความเสียหายที่ไม่อาจเรียกคืนได้ เช่นเรื่องราวของ ‘ยุทธภูมิ’ อดีตผู้ต้องหาคดี 112 และ ‘วาสนา’ อดีตผู้ต้องหาคดีก่อการร้ายและอั้งยี่
ทั้งสองถูกจับกุมในคดีการเมืองและต่อสู้จนได้รับการพิสูจน์ความบริสุทธิ์ โดยที่ระหว่างนั้นการพยายามยื่นขอปล่อยตัวชั่วคราวหลายครั้งไม่เป็นผล
ระหว่างอยู่ในคุก พ่อและแม่ของวาสนาล้มป่วยจากการเจอเหตุการณ์กระเทือนจิตใจกะทันหันและเสียชีวิตโดยวาสนาไม่ได้บอกลา ส่วนการติดคุกของยุทธภูมิทำให้ธุรกิจส่วนตัวของเขาหยุดชะงักและต้องนับหนึ่งใหม่เมื่อถูกปล่อยตัว
คน-ป่า มานิ : ชีวิตไร้สิทธิในเทือกเขา
ท่ามกลางยุคสมัยแห่งความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและการเฟื่องฟูของทุนนิยม วันนี้ผืนป่ากำลังลดน้อยถอยลง พืชพรรณและสัตว์ป่าขาดแคลนสูญหาย ทำให้มานิต้องปรับเปลี่ยนวิถีดั้งเดิมของตนเอง ค้นหาแหล่งอาหารใหม่ ลงหลักปักฐานและหาทางประกอบอาชีพเช่นบุคคลทั่วไป แต่สำหรับคนที่เคยอยู่เพียงในเทือกเขา การปรับตัวเข้ากับโลกสมัยใหม่ไม่ใช่เรื่องง่าย – เมื่อขาด ‘สิทธิ’ หลายประการที่พวกเขาควรได้รับในฐานะพลเมืองไทย
กลุ่มชาติพันธุ์ ‘มานิ’ ชนพื้นเมืองทางภาคใต้ซึ่งกระจายตัวอาศัยตามแนวเทือกเขานครศรีธรรมราช หรือเขาบรรทัด จังหวัดตรัง สตูล พัทลุง สงขลา และอีกส่วนหนึ่งตั้งถิ่นฐานบนเทือกเขาสันกาลาคีรี จังหวัดยะลา นราธิวาส ทั้งหมดเกือบ 500 ชีวิตในประเทศไทย
101 พาคุณสำรวจชีวิตของชาวมานิในเทือกเขาบรรทัด จังหวัดสตูล ที่ต้องเปลี่ยนไปจากอดีต แต่ยังคงไม่ได้รับสิทธิอย่างที่ควรจะเป็น
