ไม่ว่าจะโลกจะเปลี่ยนแปลงอย่างไร แต่วิชาชีพบรรณารักษ์ยังจำเป็น

เรื่องเล่าเกี่ยวกับการทำงานในอดีตของนฤมล สะท้อนให้เห็นว่าวันที่เทคโนโลยีมีบทบาทมากขึ้น วิธีคิดและวิธีการทำงานของนฤมลในฐานะบรรณารักษ์ของห้องสมุดแห่งนี้ก็ต้องเปลี่ยนไปตามไปด้วย จนเกิดความสงสัยว่าวิชาชีพบรรณารักษ์จะอยู่รอดหรือไม่ในวันที่เทคโนโลยีเข้ามาเช่นนี้

เธอตอบว่า “พวกเราไม่สามารถตกยุคได้เลย และเราต้องเติบโตไปพร้อมกับเทคโนโลยีให้ได้ อาชีพเราต้องเก่งเหมือนเป็ด ไม่จำเป็นต้องเก่งเทคโนโลยีครบทุกด้าน แต่ต้องรู้ว่าจะนำเทคโนโลยีมาประยุกต์ใช้อย่างไร”

“ไม่ว่าเวลาจะผ่านไปนานแค่ไหน บรรณารักษศาสตร์ยังจำเป็น เพียงแต่ต้องปรับตัวและต้องประยุกต์ตามให้ทันวิวัฒนาการแห่งยุคสมัย

“ไม่ว่าอย่างไรก็ตามอาชีพบรรณารักษ์ในห้องสมุดยังต้องมี แม้ในอนาคตบรรณารักษ์อาจไม่ต้องทำงานแค็ตตาล็อกหนังสือเหมือนเดิม หรือมีหน้าที่เพียงกรอกข้อมูลลงระบบคอมพิวเตอร์ แต่บรรณารักษ์ยังคงต้องจัดการองค์ความรู้ ให้คำแนะนำและช่วยเหลือผู้ใช้ เทคโนโลยีเป็นเพียงตัวช่วยในการทำงานเท่านั้น”

จากการสนทนาทำให้เห็นว่า แม้โปรแกรมที่ใช้จะเปลี่ยนไปอย่างไร แต่แก่นการทำงานของบรรณารักษ์ยังคงเหมือนเดิม สอดคล้องกับคำตอบของผู้ช่วยศาสตราจารย์เลิศชัย วาสนานิกรกุลชัยว่า เทคโนโลยีเป็นเพียงรูปแบบของการเก็บข้อมูล แต่องค์ความรู้ด้านบรรณารักษศาสตร์ก็ยังคงนำมาประยุกต์ใช้ได้กับทุกสื่อ

ทั้งนี้ เธอเปรียบเทียบการทำงานของบรรณารักษ์ในยุคที่เทคโนโลยีเป็นเหมือนพ่อครัวอาหารไทยที่ต้องไปทำอาหารไทยในต่างแดนว่า แม้อุปกรณ์หรือวัตถุดิบจะเปลี่ยนไป แต่หลักคิดในการทำอาหารของพ่อครัวยังคงเหมือนเดิม เพื่อปรุงให้รสชาติของอาหารใกล้เคียงเดิมมากที่สุด หมายความว่า ผู้รับประทานจะต้องสัมผัสได้ในรสชาติความเป็นอาหารไทย เช่นเดียวกับการจัดการข้อมูลทรัพยากรห้องสมุด ถึงแม้วิธีการหรือรูปแบบการจัดการจะเปลี่ยนไปอย่างไร ผู้ใช้ก็ยังคงเข้าถึงข้อมูลนั้น ๆ ดังเดิม และอาจได้รับอย่างหลากหลายตรงกับความต้องการมากยิ่งขึ้นด้วย

“ในฐานะคนทำงานในห้องสมุด เราต้องเข้าใจยุคสมัยนี้ด้วยว่าผู้ใช้วิ่งไปหาข้อมูลในกูเกิลก่อนห้องสมุดอยู่แล้ว แต่เมื่อไหร่ที่ไม่มีคำตอบในกูเกิล เขาก็ต้องวิ่งมาหาห้องสมุดของเรา (หัวเราะ)

“บรรณารักษ์ยุคใหม่ต้องเรียนรู้และใช้เทคโนโลยีให้เป็น เพราะในอนาคตผู้ใช้อาจจะไม่เดินเข้าห้องสมุดแล้ว แต่เราต้องป้อนความรู้ให้เขาถึงหน้าประตูบ้าน ต้องทำงานเชิงรุก ทำอย่างไรให้ทรัพยากร ให้สารสนเทศที่เรามีอยู่เข้าไปถึงผู้อ่าน เพราะถ้าเขาค้นหาทุกอย่างได้บนกูเกิลแล้วเขาก็ไม่มีวันจะเข้ามาหาความรู้ในห้องสมุดหรอก พวกเราต้องใช้สื่อสังคมออนไลน์ให้เป็น ไม่ว่าจะเป็นเฟซบุ๊ก ยูทูบ และติ๊กต็อก หรือสื่ออื่นๆ ที่จะมีในอนาคตโดยนำมาปรับประยุกต์ใช้ เพื่อนำเสนอสิ่งที่ห้องสมุดมีและดีกว่าออกมาให้ผู้คนเห็นและเข้าถึงได้ง่าย”

ไม่ว่าสังคมไทยจะเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร เทคโนโลยีจะก้าวหน้าแค่ไหน ห้องสมุดและการอ่านก็ยังสำคัญอย่างมากต่อสังคม เพราะการอ่านนอกจากจะได้ความรู้ ความสนุก หรือความเพลิดเพลินแล้วนั้น การอ่านยังสามารถจุดประกายความคิดสร้างสรรค์ของผู้คนและสังคมได้อีกด้วย

“ตอนเราเลือกเรียนบรรณารักษศาสตร์ เราก็แทบไม่รู้จักสาขาวิชานี้เลยด้วยซ้ำ แต่เหตุผลที่ตัดสินใจเข้าเรียนเพราะ เราเป็นคนชอบอ่านหนังสือและเข้าห้องสมุดมาตั้งแต่ไหนแต่ไร เราจึงเห็นความเปลี่ยนแปลงของห้องสมุดตลอดมา”

เมื่อมองผ่านสายตาบรรรณารักษ์ที่ทำงานมายาวนานกว่า 37 ปีคนนี้ เธอกำลังมองว่า สังคมไทยไม่ค่อยให้ความสำคัญต่อการอ่าน ทั้งที่เป็นเหมือนทักษะพื้นฐานที่สำคัญของมนุษย์และเป็นต้นธารในการเรียนรู้และการพัฒนา เมื่อพื้นฐานการอ่านยังไม่ได้ถูกปลูกฝัง จึงไม่น่าแปลกใจว่าทำไมผู้คนถึงไม่รู้สึกผูกพันต่อการเข้าไปใช้งานห้องสมุด และห้องสมุดก็ดูออกห่างจากชีวิตผู้คนมากขนาดนี้

หากวันนี้สังคมไทยให้ความสำคัญกับ ‘การอ่าน’ และ ‘ห้องสมุด’ มากกว่านี้ อาจไม่เกิดคำถามเสียด้วยซ้ำว่า ‘บรรณารักษศาสตร์กำลังจะตายหรือไม่’