แม้ว่าบอริส จอห์นสันจะยังคงดำรงตำแหน่งเป็นนายกรัฐมนตรีของสหราชอาณาจักรต่อไป แต่การลาออกจากตำแหน่งหัวหน้าพรรค Conservative หลังสารพัดมรสุมก็สร้างแรงสั่นสะเทือนให้กับการเมืองสหราชอาณาจักรอยู่ไม่น้อย
101 สนทนากับ สมชัย สุวรรณบรรณ คอลัมนิสต์เรื่องสังคมการเมืองสหราชอาณาจักร อดีตบรรณาธิการข่าวเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ วิทยุบีบีซี ลอนดอน และอดีตผู้อำนวยการองค์การกระจายเสียงและแพร่ภาพสาธารณะแห่งประเทศไทย (ไทยพีบีเอส) ว่าด้วยวิกฤตผู้นำที่สุดท้ายแล้วส่งผลให้บอริส จอห์นสันต้องตัดสินใจบอกลาจากตำแหน่งหัวหน้าพรรค Conservative ความ (ไม่) สำเร็จของรัฐบาลจอห์นสันตลอดสามปีที่ผ่านมา แนวโน้มการเมืองสหราชอาณาจักรหลังสมัยจอห์นสัน การแข่งขันชิงเก้าอี้ผู้นำพรรคและโจทย์เศรษฐกิจที่รอว่าที่ผู้นำพรรค Conservative คนใหม่อยู่
“โควิดทำให้เศรษฐกิจยุโรปแย่ ประกอบกับสงครามรัสเซียและยูเครนยิ่งทำให้เศรษฐกิจบอบช้ำ การดูแลงบประมาณสาธารณสุขเป็นโจทย์สำคัญที่ผู้นำสหราชอาณาจักรคนต่อไปต้องจัดการ ภาวะเงินเฟ้อในขณะนี้ก็เป็นอีกโจทย์สำคัญ สหราชอาณาจักร และยุโรปต้องเผชิญโจทย์นี้ให้ได้ ประเด็นคือ ผู้สมัครหัวหน้าพรรคคนไหนจะมีคำตอบให้ได้บ้าง” สมชัยกล่าว
หมายเหตุ: เก็บความบางส่วนจากรายการ 101 One-on-One Ep.269 “จากวิกฤตผู้นำ ถึงวิกฤตการเมืองสหราชอาณาจักร” กับ สมชัย สุวรรณบรรณ ออกอากาศเมื่อวันจันทร์ที่ 11 กรกฎาคม 2565
มาตรฐานการครองตนเป็นบุคคลสาธารณะที่ต่ำ: ปัญหากัดกร่อนคะแนนนิยมของจอห์นสัน
จากที่ได้สังเกตปฏิกิริยาของชาวสหราชอาณาจักร สมชัยเล่าถึงปฏิกิริยาในสังคมต่อข่าวการลาออกของจอห์นสันว่า สื่อสิ่งพิมพ์ที่มีพรรคพวกมักจะนำเสนอข่าวคนละด้านกัน ส่วนรายการวิทยุที่มีช่วง phone-in จากทางบ้าน ความเห็นของประชาชนจะแตกออกเป็นสองกลุ่มคือ ฝ่ายหนึ่งให้ความเห็นว่าการตัดสินใจลาออกจากตำแหน่งหัวหน้าพรรคของนายกรัฐมนตรีที่ชนะการเลือกตั้งแบบถล่มทลาย ได้รับเสียงมากกว่า 80% เป็นการกระทำที่ไม่ไว้หน้ากัน ส่วนทางด้านฝ่ายที่ไม่สนับสนุนจอห์นสันก็แสดงความเห็นว่า ผลงานของบอริสแสดงให้เห็นถึงการบริหารที่ล้มเหลว ประกอบกับบอริสมีข่าวอื้อฉาวอยู่เป็นประจำ ทั้งยังพยายามบ่ายเบี่ยงไม่ยอมรับผิด และในบางครั้งก็โกหกประชาชน ทำให้ชาวสหราชอาณาจักรตั้งคำถามเกี่ยวกับมาตรฐานการครองตนเป็นบุคคลสาธารณะ (standard of public life) และความซื่อตรงต่อจริยธรรม ซึ่งต่ำกว่าการครองตนเป็นบุคคลสาธารณะในฐานะนายกรัฐมนตรี
สมชัยเล่าถึงกรณีหนึ่งที่แสดงให้เห็นถึงสัญญาณเสื่อมความนิยมของจอห์นสันว่า ในช่วงเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมามีการจัดการเลือกตั้งซ่อม ผลปรากฏว่าพรรค Conservative เสียที่นั่งไปสองที่นั่ง ที่นั่งหนึ่งเสียให้พรรค Labour ในเขตที่พรรค Labour เคยครองอำนาจมากว่า 10 ปี แม้ว่าบอริสจะสามารถช่วงชิงชัยชนะมาได้ในการเลือกตั้งครั้งก่อนหน้า ส่วนอีกที่นั่งเสียให้แก่พรรค Liberal Democrats ในเขตที่พรรค Conservative ชนะมากว่าร้อยปี สมชัยชี้ว่าเหตุการณ์นี้เป็นลางบ่งชี้ว่าคะแนนนิยมของพรรค Conservative ที่เคยชนะถล่มทลายเมื่อสองปีก่อนเริ่มเข้าสู่ขาลงแล้ว
หนึ่งในสาเหตุหลักที่คะแนนนิยมของพรรค Conservative ภายใต้การนำของจอห์นสันลดลงจนนำไปสู่การตัดสินใจลาออกจาผู้นำพรรคมาจากปัญหาผู้นำ สมชัยเล่าว่าในช่วงก่อนหน้าที่สหราชอาณาจักรยังใช้มาตรการล็อกดาวน์ สื่อมวลชนได้เปิดเผยว่าข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ และนักการเมืองของพรรค Conservative ละเมิดมาตรการล็อกดาวน์ด้วยการจัดงานเลี้ยงในทำเนียบถึง 14 ครั้ง เรียกว่าคดี Partygate กระทั่งในคืนก่อนหน้างานพระราชพิธีศพของเจ้าชายฟิลิปก็ยังมีการจัดงานเลี้ยง อีกทั้งเมื่อพรรคฝ่ายค้านยกเรื่องนี้ขึ้นในสภา บอริสกลับปฏิเสธว่าไม่มีการจัดงานเลี้ยง ทุกคนปฏิบัติตามมาตรการการล็อกดาวน์ การกระทำของจอห์นสันทำให้พรรคฝ่ายค้าน สื่อมวลชน และประชาชนตั้งคำถามว่า หากพิจารณาตามมาตรฐานจริยธรรมแล้ว บอริสยังคงควรดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีต่อไปหรือไม่
อีกกรณีที่ทำให้เกิดการตั้งคำถามถึงความเหมาะสมในการดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีจนกลายเป็นชนวนสำคัญที่ส่งจอห์นสันออกจากเก้าอี้ผู้นำพรรคคือ ภายหลังที่จอห์นสันแต่งตั้งคริส พินเชอร์ ส.ส. คนสนิทให้เป็นรองประธานวิปรัฐบาล สื่อมวลชนก็ได้เปิดเผยว่า คริส พินเชอร์มีพฤติกรรมเป็น sexual predator เคยกระทำการลวนลามทางเพศหลายครั้ง สื่อมวลชนตั้งคำถามว่า ส.ส.ที่มีพฤติกรรมเช่นนี้ได้รับตำแหน่งได้อย่างไร แต่จอห์นสันก็แก้ตัวว่าไม่เคยทราบข้อมูลนดังกล่าวมาก่อน อย่างไรก็ตาม อดีตปลัดกระทรวงต่างประเทศได้เผยแพร่ข้อมูลในทวิตเตอร์ว่าตนเคยแจ้งพฤติกรรมของคริส พินเชอร์ขณะเป็นรัฐมนตรีช่วยกระทรวงต่างประเทศให้บอริสทราบมาก่อนแล้ว เหตุการณ์นี้เป็นฟางเส้นสุดท้ายที่ทำให้ ส.ส. พรรค Conservative รัฐมนตรีกระทรวงการคลัง และรัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุขยื่นใบลาออกในเวลาไล่เลี่ยกันเพราะ “ไม่สามารถพายเรือให้โจรนั่งได้อีกต่อไป” อีกทั้งในช่วงเวลาต่อมา ส.ส. ที่ทำงานให้รัฐบาล และรัฐมนตรี รัฐมนตรีช่วยจำนวนราว 50-60 คนก็ลาออกเช่นกัน ด้วยเหตุนี้จอห์นสันจึงต้องประกาศลาออก พร้อมเหน็บสมาชิกพรรคตัวเองว่ากระทำการลาออกแบบ herd instinct
Golden Boy ผู้มากล้นความนิยมกับนโยบายที่อาจไม่ได้ประสบความสำเร็จ?
“ว่ากันตามจริง นโยบายของบอริส จอห์นสันหลายข้อได้ใจประชาชน” สมชัยกล่าว
อย่างไรก็ตาม สมชัยชี้ให้เห็นว่านโยบายของจอห์นสันหลายข้อถูกตั้งข้อสังเกตว่า อาจไม่ได้ประสบความสำเร็จจริง นโยบายหนึ่งที่ได้รับการหยิบยกขึ้นมาพูดคือ นโยบายการกระจายวัคซีนโควิด-19 แม้ว่าสหราชอาณาจักรจะเป็นชาติแรกของโลกที่เริ่มดำเนินการฉีดวัคซีนโควิด-19 ให้ประชาชน ทำให้สามารถสกัดการแพร่ระบาดของโรคได้เพราะการกระจายวัคซีนที่รวดเร็วและเป็นระบบ แต่สหราชอาณาจักรกลับมียอดผู้เสียชีวิตมาแเมื่อเทียบกับจำนวนประชากรจนติดอันดับ 1 ใน 5 ของกลุ่มประเทศ G7
นโยบาย Brexit เป็นอีกหนึ่งนโยบายที่สมชัยยกให้เป็นนโยบายที่น่าจดจำของรัฐบาลจอห์นสัน จอห์นสันทำให้ข้อเสนอ Brexit ที่เทเรซา เมย์ นายกรัฐมนตรีคนก่อนเคยเสนอไม่สำเร็จสามารถผ่านได้ ขณะนี้ข้อตกลงเจรจาถอนตัวกับสหภาพยุโรปสำเร็จลุล่วงผ่านเวสมินสเตอร์ออกมาเรียบร้อยแล้ว อย่างไรก็ตาม ผลประโยชน์จากการออกจากสหภาพยุโรปที่จอห์นสันเคยกล่าวไว้ขณะหาเสียงก็ยังไม่เห็นชัด และข้อตกลงหลายประการยังคงค้างคา เช่น ข้อตกลงการขนส่งสินค้าผ่านพรมแดนไอร์แลนด์เหนือกับสาธารณรัฐไอร์แลนด์ และพรมแดนไอร์แลนด์เหนือกับอังกฤษที่ยังตกลงได้ไม่ลงตัว ยิ่งไปกว่านั้นการถอนตัวออกจากสหภาพยุโรปยังทำให้สหราชอาณาจักรขาดแคลนแรงงานในหลายภาคส่วน
Levelling up หรือการขยับความมั่งคั่งในแต่ละภูมิภาคของอังกฤษให้เท่าเทียมกันเป็นอีกนโยบายหนึ่งที่ถูกตั้งคำถาม เป้าหมายของนโยบายนี้คือ ต้องการสร้างความเสมอภาคในการจัดสรรทรัพยากร และงบประมาณในพื้นที่ที่เคยถูกละเลย ซึ่งรัฐบาลของจอห์นสันก็ดำเนินการนำเงินไปลงทุนในพื้นที่ทางภาคเหนือของอังกฤษอันเป็นเขตอุตสาหกรรมเก่าที่มีความสามารถในการแข่งขันต่ำ และส่ง ส.ส. และรัฐมนตรีลงไปในพื้นที่เพื่อจัดโครงการเรียบร้อยแล้ว อย่างไรก็ตาม การจัดการข้างต้นดูจะยังไม่เพียงพอนัก เพราะงบประมาณยังกระจายไปไม่ทั่วทุกพื้นที่
โครงการ HS2 หรือการวางรางรถไฟความเร็วสูงจากลอนดอนถึงแมนเชสเตอร์ และจากแมนเชสเตอร์ไปยังพื้นที่ภาคเหนืออันเป็นเขตยากจนเพื่อส่งความเจริญก็เป็นนโยบายที่มีปัญหาเช่นกัน นอกจากโครงการจะต้องใช้งบประมาณจำนวนมากแล้ว ก็ยังถูกคัดค้านจากกลุ่มอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมที่มองว่าการวางรางรถไฟจะทำลายสิ่งแวดล้อม การสร้างรางรถไฟในบางพื้นที่จึงต้องหยุดชะงัก และต้องปรับปรุงแผนงานอีกครั้งเพื่อเลี่ยงการปะทะกับกลุ่มอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม
นโยบายเก็บภาษีส่งเงินเข้ากองทุนประกันสังคมจากกลุ่มคนทำงานและนายจ้างในอัตรา 1.25% เป็นอีกนโยบายหนึ่งที่ถูกกล่าวถึง เพราะถึงแม้ว่านโยบายนี้จะมีข้อดีคือ หากประชาชนตกงาน รัฐบาลก็สามารถนำเงินส่วนนี้มาเป็นงบประมาณสวัสดิการสาธารณสุขได้ แต่ในความเป็นจริง ตลอดหลายปีที่ผ่านมา รัฐบาลขาดงบดูแลผู้สูงอายุและผู้ป่วยเรื้อรั้งทำให้จำเป็นต้องนำงบส่วนดังกล่าวไปใช้กับ social care แทน อีกทั้งนโยบายนี้ยังสร้างข้อกังขาให้พรรค Conservative ที่เคยอ้างว่าจะไม่เพิ่มอัตราภาษี ด้วยเหตุนี้ ผู้สมัครเป็นหัวหน้าพรรค Conservative จึงเสนอนโยบายยกเลิกการเก็บภาษีดังกล่าว
สมชัยสรุปว่า แม้จอห์นสันจะมองว่านโยบายเหล่านี้ประสบความสำเร็จ แต่ในสายตาของฝ่ายค้านและสมาชิกร่วมพรรค Conservative กลับไม่ได้มองเช่นนั้น นโยบายหลายข้อยังไม่เป็นรูปเป็นร่าง และถึงนโยบายบางข้อจะออกมาเรียบร้อยแล้วแต่ก็ไม่ได้ราบรื่น เช่น นโยบายเพิ่มอัตราภาษี 1.25% ที่อาจถูกยกเลิก Levelling up และ HS2 ก็ยังเผชิญปัญหา หรือการรับมือกับโควิด-19 ที่จอห์นสันอ้างว่าการจัดการวัคซีนประสบความสำเร็จก็ยังถูกตั้งคำถามว่าหากนโยบายนี้สำเร็จจริง เหตุใดสหราชอาณาจักรจึงมียอดผู้เสียชีวิตมากถึงเพียงนี้ ดังที่ในขณะนี้การสอบสวนหาข้อผิดพลาดในการดำเนินนโยบายในช่วงการระบาดของโควิด-19 ก็ยังคงดำเนินอยู่
หัวหน้าพรรค Conservative คนใหม่กับโจทย์ใหญ่ที่รออยู่
สมชัยเล่าว่าพรรค Conservative จะสรรหาหัวหน้าพรรคคนใหม่มาแทน หากเห็นว่าหัวหน้าพรรคคนปัจจุบันเสี่ยงทำให้พรรคแพ้การเลือกตั้ง ซึ่งเป็นลักษณะการต่อสู้ทางการเมืองของพรรค Conservative และอธิบายถึงวิธีการเลือกหัวหน้าพรรค Conservative ว่าคณะกรรมการ 1922 (1922 Committee) จะตัดรายชื่อผู้สมัครที่มีคะแนนเสียงน้อยออกไปเรื่อยๆ จนกระทั่งเหลือผู้สมัครเพียงสองคน จึงจะดำเนินการให้สมาชิกพรรค Conservative ทั่วประเทศได้เลือกลงคะแนน
ผู้สมัครที่เป็นตัวเก็งในการเลือกผู้นำพรรค Conservative ทั้ง 5 คนในมุมมองของสมชัยคือ ริชี ซูนัก (Richi Sunak) ที่เปิดตัวลงสมัครเป็นคนแรก ริชีเคยเป็นรัฐมนตรีกระทรวงการคลังในรัฐบาลจอห์นสัน มีคนรู้จักค่อนข้างเยอะ ลักษณะเด่นของริชีประการแรก คือ มีประวัติที่ดี บรรพบุรุษของริชีเดินทางมาจากอินเดียในฐานะผู้อพยพ เริ่มมาสร้างเนื้อสร้างตัวที่สหราชอาณาจักร อีกทั้งริชียังมีประวัติการศึกษาและประวัติการทำงานที่ดี ริชียังมีผลงานที่น่าสนใจคือ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงการคลังในช่วงล็อกดาวน์และออกมาตรการหลายข้อที่ช่วยพยุงเศรษฐกิจของสหราชอาณาจักรให้พ้นจากวิกฤตโควิด-19 ได้ เช่น furlough scheme ที่นำภาษีไปช่วยพยุงธุรกิจ SME ที่กำลังประสบปัญหาจากโควิดไม่ให้ปลดคนงานออก ช่วยจ่ายเงินเดือนให้ อีกทั้งยังมีนโยบายช่วยพยุงธุรกิจบริการอาหารและเครื่องดื่ม (catering industry)
ผู้สมัครที่น่าสนใจคนที่สองคือ ลิซ ทรัสส์ (Liz Truss) รัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศ ลิซมีบุคลิกที่มุ่งมั่น เข้มแข็ง และมีท่าทีค่อนข้างแข็งกร้าวต่อรัสเซียจากการรุกรานยูเครนของรัสเซีย ทั้งยังมีผลงานที่น่าสนใจ
คนที่สามคือ ซาจิด จาวิด (Sajid Javid) อดีตรัฐมนตรีคลังและรัฐมนตรีสาธารณสุขในช่วงโควิด มีบุคลิกที่เหมาะสมกับการเป็นผู้นำ และมีผลงานที่น่าสนใจเช่นกัน (จาวิดประกาศถอนตัวจากการลงสมัครตำแหน่งหัวหน้าพรรคในวันที่ 13 กรกฎาคม – กองบรรณาธิการ)
คนที่สี่ เจเรมี ฮันต์ (Jeremy Hunt) อดีตรัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศและกระทรวงสาธารณสุขในสมัยของเทเรซา เมย์ ฮันต์คือผู้สมัครอีกคนที่น่าสนใจ เนื่องจากเคยเชือดเฉือนชิงตำแหน่งหัวหน้าพรรค Conservative กับจอห์นสันในการคัดเลือกหัวหน้าพรรค Conservative ครั้งล่าสุด (เจเรมีพ่ายแพ้ไปในการลงคะแนนรอบแรกเมื่อวันที่ 13 กรกฎาคม – กองบรรณาธิการ)
คนที่ห้า ทอม ทูเกนฮาด (Tom Tugendhat) เป็นผู้สมัครที่มีทัศนคตินอก ‘วงการน้ำเน่า’ เพราะทอมไม่เคยเป็นรัฐมนตรี อย่างไรก็ตาม ทอมเคยเป็นนายทหารที่เข้าร่วมในสงครามอิรักและสงครามอัฟกานิสถาน ทั้งยังเป็น ส.ส. คนแรกที่พูดในสภาเวสมินสเตอร์ว่าจอห์นสันควรลาออก
สมชัยเล่าถึงโจทย์ที่รอผู้สมัครหัวหน้าพรรค Conservative อยู่ว่า ขณะนี้สหราชอาณาจักรเป็นประเทศหนึ่งที่เผชิญปัญหาค่าครองชีพจากราคาน้ำมันและราคาแก๊สที่พุ่งสูง ในระยะเวลากว่า 1 ปีที่ผ่านมา ราคาน้ำมันและแก๊สขยับขึ้นกว่า 50-60% ส่วนสินค้าอุปโภคบริโภคบางประเภท เช่น นม ไข่ ขนมปัง ก็มีราคาสูงมากขึ้น ผักและผลไม้ปรับราคาสูงขึ้นเล็กน้อย สมชัยตั้งข้อสังเกตถึงภาวะเศรษฐกิจของสหราชอาณาจักรว่า สินค้าอุปโภคบริโภคในร้าน Poundland ซึ่งปกติจะขายสินค้าทุกชิ้นในราคา 1 ปอนด์เริ่มการขยับราคาสินค้าบางชิ้นไปมากกว่า 1 ปอนด์แล้ว อย่างไรก็ตาม ประชาชนยังพอมีตัวเลือกในการจับจ่าย เพราะซูเปอร์มาร์เก็ตที่สหราชอาณาจักรมีการแข่งขันลดราคากันตลอดเวลา จึงสามารถเลือกซื้อสินค้าจากแหล่งที่ถูกกว่าได้
สมชัยกล่าวทิ้งท้ายว่า วิกฤตโควิด-19 และสงครามระหว่างรัสเซียยูเครนทำให้เศรษฐกิจสหราชอาณาจักรและยุโรปบอบช้ำ ขณะนี้ปัญหาเรื่องค่าครองชีพเป็นโจทย์ใหญ่ และเป็นประเด็นสำคัญในการหาเสียงของผู้สมัครเป็นหัวหน้าพรรค Conservative ผู้นำคนต่อไปต้องคำนึงถึงวิธีการแก้โจทย์ดังกล่าวว่า หากลดการเก็บภาษีเพื่อลดค่าครองชีพ งบประมาณจะน้อยลง ทำให้อาจไม่มีเงินมาใช้จ่ายงบประมาณการศึกษาฟรี การรักษาฟรีให้ประชาชน ซึ่งขณะนี้รายชื่อผู้ป่วยที่รอการรักษาแบบไม่เร่งด่วนมีอยู่จำนวนมาก และผู้ป่วยบางคนอาจมีปัญหาสุขภาพที่ต้องการรักษาอย่างเร่งด่วน
อนาคตการเมืองสหราชอาณาจักรหลังบอริส จอห์นสัน
สมชัยเน้นย้ำว่า โจทย์ใหญ่ที่ผู้สมัครเป็นหัวหน้าพรรค Conservative ต้องจัดการให้ได้คือปัญหาค่าครองชีพ โจทย์ข้อต่อไปคือ ผู้สมัครจะต้องสามารถคุมลูกพรรคให้ได้ เพราะภายในพรรค Conservative มักจะมีการฟาดฟันกันเองอยู่เสมอ
สมชัยคาดการณ์ว่า ผู้นำคนใหม่ของพรรค Conservative น่าจะยังคงใช้นโยบายแบบเดียวกับจอห์นสัน แต่อาจมีการปรับแก้นโยบายบางจุด เช่น ริชี ซูนักเป็นผู้สมัครที่ใช้งบประมาณอย่างระมัดระวัง ต่างจากจอห์นที่มุ่งเน้นการลงทุนเพื่อเรียกคะแนนความนิยมจากประชาชน และในการเลือกตั้งในอนาคต พรรค Labour อาจมีโอกาสที่จะก้าวมาเป็นผู้นำสหราชอาณาจักรแทนได้ หากหัวหน้าพรรค Conservative คนใหม่ไม่สามารถช่วงชิงคะแนนเสียงจากประชาชนกลับคืนมาได้
