20 ผลงานใหม่ ยอดอ่านสูงสุดของ The101.world เดือนกุมภาพันธ์ 2562

“การแก้ปัญหาหมอกควันพิษ ไม่สามารถสร้างภาพได้ เหมือนกับการแจกของน้ำท่วม หรือไปช่วยคนจากน้ำท่วม

รัฐบาลต้องยอมรับว่า ปัญหาหมอกควันพิษเป็นวิกฤติร้ายแรงที่เกิดขึ้นตลอดทุกปี และรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ ไม่ใช่คิดว่าเป็นแค่ภาวะชั่วคราว เดี๋ยวก็ผ่านไป

เมื่อคิดว่าเป็นวิกฤติที่ต้องแก้ไขให้ได้ ก็ต้องทำอย่างเคร่งครัด และมีแผนระยะสั้น ระยะยาว

จะรอให้มีคนป่วยตายก่อนหรือ โดยเฉพาะเด็กๆ ที่เป็นเหยื่อรายแรกๆ ของ PM 2.5

เพราะความโกรธแค้นของคนเดินถนน วันหนึ่งคงต้องมีที่ระบาย

หากรัฐบาลไม่มีความสามารถแก้ปัญหา หรือไม่คิดว่าเรื่องนี้ซีเรียส

ก็กรุณาลาออกไปเถิด…”

ฉันไม่แน่ใจว่ากำลังคาดหวังว่าจะได้เห็นอะไรต่อจากนี้ โซ่ แส้ กุญแจมือ ถูกแขวนห้อยระโยงระยาง หรือคนสองคนตามตำแหน่ง ‘นาย’ และ ‘ทาส’ กำลังแสดงสัมพันธ์ที่มีอีกฝ่ายเหนือกว่าและข่มเหงกันอย่างชัดเจนเช่นนั้นหรือ

อาจใช่ หรืออาจไม่ใช่…

ศุภาวรรณ คงสุวรรณ์ พาไปสำรวจรสนิยมทางเพศแบบ ‘BDSM’ อย่างถึงแก่น และถึงเนื้อถึงหนัง ผ่านการพูดคุยกับสองสาวเจ้าของเพจ Thailand BDSM : Let’s Play and Learn พร้อมเก็บบรรยากาศการแสดงมัดเชือก ‘ชิบาริ’ ขนานแท้ จากศิลปินสาวชาวญี่ปุ่น

“ฝ่ามือกร้านของอาจารย์โยชิดะ จับเอามือของนางแบบยกขึ้นปิดตา ก่อนจะเริ่มใช้เชือกมัดบริเวณหน้าอก อ้อมมารัดแขนและมือ จนนางแบบอยู่ในท่าที่ฉันคิดว่าอีกไม่นานเธอคงทรมานด้วยความเมื่อยแน่ๆ สายเชือกเกี่ยวพันรอบตัวกระทั่งในจังหวะหนึ่ง อาจารย์ค่อยๆ ดึงเชือกผ่านหว่างขาของนางแบบ เชือกที่เกี่ยวสัมพันธ์ทุกส่วนบนร่างกายทำให้ลำตัวของเธอแอ่นขึ้น

วินาทีที่อาจารย์ไล้ให้เชือกลอดผ่านหว่างขาใกล้ชิดกับส่วนอ่อนไหว นางแบบเปล่งเสียงออกมาเบาๆ กายกระตุกเกร็งอยู่หลายครั้ง และกระตุกแรงขึ้นเมื่ออาจารย์โยชิดะใช้เท้ายันบริเวณหัวเข่าของเธอให้แยกออกจากกัน

ไม่อาจทราบได้ว่าเป็นเพราะความกระสัน อึดอัดทรมาน หรืออารมณ์ทั้งสองนี้ถูกรวมไว้ด้วยกัน โดยที่ฉันและทุกคนในห้องไม่ทันสังเกต…”

“หลายคนมองรสนิยมประเภทนี้ด้วยความไม่เข้าใจ บ้างมองว่าทั้งหมดนี้คือความวิตถาร บ้างเห็นภาพการใช้ความรุนแรง และตั้งคำถามกับความเจ็บปวดเหล่านั้น

แต่สิ่งหนึ่งที่เราควรจะคำนึงและขีดเส้นให้ชัด ก่อนจะสำรวจรสนิยมแบบ BDSM คือทุกความเจ็บที่รุนแรงและทิ้งร่องรอยไว้ เริ่มต้นจากก้าวที่ยินยอมพร้อมใจ ยิ่งไปกว่านั้น ความสุขมีนิยามที่หลากหลายเสมอ–ไม่ใช่หรือ”

“อุณหภูมิที่สูงขึ้นในทะเลยังได้สร้างความหายนะให้กับระบบนิเวศทางทะเลอย่างมาก เช่นปรากฏการณ์ปะการังฟอกขาวในระยะหลัง ปะการังราว 1 ใน 5 ของโลกตายลงในช่วง 3 ปีที่ผ่านมานี้เอง ในขณะที่แนวปะการังกว่า 2,000 กิโลเมตรของเกรทแบริเออร์รีฟในออสเตรเลียก็ตายลงราวครึ่งหนึ่ง”

อ่านสถานการณ์สิ่งแวดล้อมโลก โดย เพชร มโนปวิตร รวบรวมรายงานว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และงานวิจัยที่บอกเราว่า โลกกำลังเดินทางเข้าสู่หายนะ

“ฮาร์ฟอร์ดอธิบายว่า คนเรามีสิ่งที่เรียกว่า status quo bias หรืออคติในอันที่จะรักษาสถานภาพแบบเดิมๆ เอาไว้ ซึ่งการรักษาสถานภาพที่ว่า คือมีความรักชอบในสถานภาพปัจจุบันมากกว่า (เรียกว่า มี preference for the current state of affairs) แล้ววิธีที่ง่ายที่สุดก็คือการแสดงความรักชอบนั้นผ่านข้าวของ ทำให้เราไม่ค่อยอยากทิ้งสิ่งนั้นสิ่งนี้ไป เพราะมันไม่ใช่แค่ ‘ของ’ เท่านั้น แต่มันคือสิ่งที่แสดงสถานภาพของเราด้วย เราไม่รู้ว่าวันหนึ่งเราจะต้องใช้ของนั้นๆ เพื่อนำมาแสดงสถานภาพอีกเมื่อไหร่

“แต่วิธีการของคนโดะกลับข้างเรื่องของอคตินี้เสีย ด้วยการบอกว่า การแสดงสถานภาพที่เหนือกว่า ไม่ใช่การเก็บของพวกนั้นเอาไว้ แต่นี่คือการแสดงสถานภาพแบบใหม่ ด้วยการ ‘ไม่มี’ ของอยู่ในบ้าน หรือบ้านที่เรียบร้อย ไม่รก มีของน้อยๆ มีแต่ของที่จำเป็นและ Spark Joy เท่านั้น ที่จะแสดงสถานภาพแบบใหม่ให้เราได้”

โตมร ศุขปรีชา เขียนถึงแนวคิดการจัดบ้านของมาริเอะ คนโดะ ผ่านการอธิบายปรากฏการณ์ของทิม ฮาร์ฟอร์ด นักเศรษฐศาสตร์ และคอลัมนิสต์ของ Financial Times

ปัจจุบันเขาเปิด ‘สำนักพิมพ์พันธ์ดี’ มากว่าสิบปี พิมพ์การ์ตูนและนิยายรักราคาถูก เพื่อให้เข้าถึงคนจำนวนมาก วางจำหน่ายผ่านเซเว่นฯ และเอเย่นต์ตามต่างจังหวัด

“เราต้องใส่ใจ จะมานั่งทำเล่นๆ ไม่ได้ ถึงมันจะตกต่ำอยู่ตอนนี้แต่ก็ทำเล่นๆ ไม่ได้

“เราไม่รับมั่ว เขียนเรื่องไร้สาระนี่ไม่เอา เป็นเพื่อนกันก็ไม่เอา ไม่ใช่ว่าเป็นเพื่อนแล้วส่งมาง่ายๆ ผมก็ดุ บางคนโกรธก็ไม่เป็นไร เพราะถ้าทำงานตามใจเขา มันขายไม่ได้

“ถ้าไม่เป็นรูปเล่มก็เลิกไปเลย จบไปเลย เจ๊งไปเลย มีมาติดต่อผมหลายที่แล้วแต่ผมไม่เอา แล้วกว่าจะได้ตังค์ สมมติอ่านทีละ 8 บาท เขาให้เรา 2-3 บาท กี่เดือนกี่ชาติถึงจะได้สักร้อยนึง อีกอย่างคือในนั้นเขาไม่อ่านการ์ตูนไทยกัน ส่วนใหญ่เขาอ่านการ์ตูนญี่ปุ่น…”

“สิ่งที่น่าสนใจอีกอย่างคือ ค่าแรงของกลุ่มงานที่ใช้ความคิดสร้างสรรค์ จะเพิ่มขึ้นเมื่ออายุมากขึ้น ชัดเจนมากกว่างานประเภทอื่น ซึ่งนัยหนึ่งอาจตีความได้ว่า ประสบการณ์ที่มากขึ้น ช่วยทำให้ productivity และคุณภาพของงานเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจน”

“CEO ของ LinkedIn เห็นว่าช่องว่างทางทักษะ กลับไม่ใช่เรื่อง coding แต่เป็น soft skills มากกว่า เช่น ความสร้างสรรค์ การทำงานร่วมกัน ความสามารถในการปรับตัว (Adaptability) เป็นต้น ซึ่ง WEF ก็มีความเห็นว่าทักษะเหล่านั้น รวมถึงการคิดเชิงวิพากษ์ (Critical thinking) จะเป็นที่ต้องการอย่างมากในอีก 5 ปีข้างหน้า”

“ด้วยเทคโนโลยีที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วในยุคนี้ งานที่เราทำและคิดว่าเป็นงาน ‘ไม่รูทีน’ ในวันนี้ อาจเป็นงานรูทีนในอนาคตอันใกล้ ฉะนั้นการเรียนรู้ทั้ง soft skills และ hard skills เพิ่มเติมอยู่เสมอ หรือการเรียนรู้ตลอดชีวิต (Lifelong Learning) จึงนับเป็นสิ่งจำเป็นยิ่งขึ้นอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้”

ถัดจากรุ่นพ่อแม่ มาถึงคิมจียอง เธอเกิดมาเป็นลูกสาวคนที่สอง มีน้องชายหนึ่งคน เธอค่อยๆ รู้สึกว่า การเกิดเป็นลูกสาวนั้นอาจไม่มีค่าพอเท่าการเกิดเป็นลูกชาย…

“ย่าดูจะใจกว้างและรักใคร่ห่วงใยลูกสะใภ้ผิดกับแม่ผัวรุ่นเดียวกันบ้านอื่น ที่ย่าพร่ำพูดเรื่องลูกชายราวกับเป็นคำติดปาก ก็เพราะนึกถึงใจลูกสะใภ้อย่างแท้จริงหรอก เอ็งต้องมีลูกชายนะ ต้องมีลูกชายให้ได้ ต้องมีลูกชายสักสองคน…”

คิมจียอง เกิดปี 82 ตีพิมพ์ครั้งแรกที่เกาหลีเมื่อปี 2016 เขียนโดย โชนัมจู เป็นเรื่องว่าด้วยชีวิตของผู้หญิงในเกาหลีที่ถูกกดขี่ในสังคมที่ไม่เท่าเทียม หนังสือค่อยๆ ไต่ระดับความนิยมอย่างค่อยเป็นค่อยไป และยิ่งขายดีขึ้นเมื่อ ‘ไอรีน’ ศิลปินสาวจากวง Red Velvet ออกมาเปิดเผยในงานมีตติ้งว่าเธออ่านหนังสือเล่มนี้ ซึ่งมาพร้อมกับกระแส #metoo ในเกาหลี แต่ในทางกลับกันก็เกิดกระแสแอนตี้จากเหล่าแฟนคลับชาย บางคนหงุดหงิดและรับไม่ได้ จนมีคำพูดที่ว่า “ไอรีนกลายเป็นเฟมินิสต์”

ความหงุดหงิดลุกลามใหญ่โต มีการเผารูปไอรีนและส่งข้อความคุกคามจากเหล่าแฟนคลับชาย ในขณะเดียวกันที่ยอดขายหนังสือเพิ่มขึ้นถึง 104% กลับมาครองที่ 1 ในชาร์ตหนังสือขายดี แต่ยอดคนซื้อเพศชายลดลง 3%

หนังสือเล่มนี้กลายเป็นสัญลักษณ์ของการลุกขึ้นมาเรียกร้องสิทธิของผู้หญิงในเกาหลี

.

THE PRINCE 2019 : มาคิอาเวลลีกับการเมืองไทย เมื่อกลอำนาจอยู่ในมือพ่อมด

“ความหวาดกลัวเกิดจากการที่คุณรู้ว่าไม่สามารถต่อรองกับอำนาจแบบนี้ได้…”

หนังสือ The Prince หรือ เจ้าผู้ปกครอง ที่ว่ากันว่าเป็น ‘ตำรา’ ที่ชนชั้นปกครองของทั่วโลกต้องอ่าน มาคิอาเวลลีเขียนขึ้นในปี 1513 แต่กว่าจะได้ตีพิมพ์ครั้งแรกก็เมื่อปี 1532 เพราะเนื้อหาใน The Prince ถูกต่อต้านอย่างรุนแรง มาคิอาเวลลีถูกมองว่าเป็นคนโหดร้ายอำมหิต เมื่อเขาเสนอเรื่อง ‘ชุดคุณธรรม’ ที่ต่างกันระหว่างชนชั้นปกครอง กับชนชั้นถูกปกครอง เมื่อคำว่า ‘รัฐ’ มาก่อนสิ่งอื่นใด ผู้นำก็สามารถผิดสัจจะ หรือผิดคุณธรรมได้ทันทีหากนั่นเป็นไปเพื่อประโยชน์ของรัฐชาติ

ปาณิส โพธิ์ศรีวังชัย ชวน ดร.กานต์ บุณยะกาญจน อาจารย์ประจำคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง ผู้เขียนงานวิจัยเรื่อง ‘การสร้างความนิยมและการตีความ ‘เจ้าผู้ปกครอง’ ของมาคิอาเวลลีในบริบทการเมืองไทย’ มาคุยในประเด็นแนวคิดของมาคิอาเวลลี ว่า ‘เนื้อแท้’ เป็นอย่างไร และเมื่อหยิบมาคิอาเวลลีมามองการเมืองไทย จะมีความสอดคล้องหรือแตกต่างกันอย่างไรบ้าง

“การเข้ามาของมาคิอาเวลลีในไทย เราไม่เคยเจอวิกฤต การเผยแพร่แนวคิดเป็นไปอย่างราบรื่น มีหายไปช่วงหนึ่ง คือช่วงการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ถูกซ่อนแป้บเดียว แต่ก็อยู่ของมันอย่างสงบเสงี่ยมเรียบร้อย หรือจริงๆ แล้วมาคิอาเวลลีไม่ได้แปลกใหม่อะไรเลยในไทย การทำความเข้าใจมาคิอาเวลลีของผมคือการเจอบางอย่างที่อยู่มานานแล้ว”

“มาคิอาเวลลีเสนอว่า มีความขัดแย้งอยู่เสมอ ระหว่างชนชั้นล่างกับชนชั้นสูง แต่ถ้าเลือกต้องเลือกชนชั้นล่าง เพราะชนชั้นล่างจะไม่หักหลังคุณ ประชาชนจะไม่หักหลังคุณ แต่ชนชั้นนำเท่านั้นแหละจะแย่งกัน แล้วหักหลังกัน เพราะฉะนั้นผู้ปกครองที่ฉลาดจะเลือกสนับสนุนประชาชนแล้วจัดการเคลียร์พวกชนชั้นสูงทิ้งซะ แล้วผู้ปกครองก็จะสามารถรักษาอำนาจเอาไว้ได้”

“การสร้างอุปลักษณ์ ‘คนหนักแผ่นดิน’ อาศัยภาพอุดมคติของความเป็นไทยที่มีเอกภาพ ทั้งทางร่างกาย จิตใจ และพฤติกรรม ซึ่งเป็นสิ่งที่ ‘ไม่มีอยู่จริง’ ในคนๆ เดียว แต่มีบางคนที่เชื่อว่ามีคนๆ นั้นอยู่จริง ณ ที่ใดที่หนึ่ง และคนหนักแผ่นดินก็เป็นคู่ตรงข้ามของคนในอุดมคติคนนั้น

“ถ้าเราพิจารณาดูให้ดี จะเห็นว่ามันเป็นขั้นตอนแรกๆ ของการลบบางส่วนของความเป็นมนุษย์ออกจากฝ่ายที่ทัศนะตรงกันข้ามกับเรา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ถ้าเราเชื่อว่าตัวเองยืนอยู่บนเนินที่สูงกว่าในทางศีลธรรม วัฒนธรรม คุณธรรม สติปัญญา ศรัทธา หรืออะไรก็ตามที่ทำให้เราเชื่อว่าตัวเองอยู่ในฐานะที่สูงส่งกว่าอีกฝ่ายหนึ่ง

“การปฏิเสธที่จะโต้แย้งกันด้วยข้อมูลและเหตุผลแบบเปิดเผย แต่หันไปใช้อุปลักษณ์ที่มีความสุดโต่ง และมีดีอย่างเดียวคือใช้แยกขั้วประชาชนให้มีความเห็นตรงข้ามกันชัดยิ่งขึ้น เป็นความอำมหิตของฝ่ายอนุรักษนิยมที่ไม่ยอมให้เกิดบรรยากาศของการถกเถียงอย่างเปิดกว้าง แต่หันไปสร้างภาพเหมารวมให้กับนักการเมืองและประชาชน ที่ต้องการการเปลี่ยนแปลงด้วยวิถีทางประชาธิปไตย

“ในประเทศของเรายังมีคนไทยที่ไม่ได้พูดภาษาไทยเป็นภาษาแรก มีคนที่ไม่ได้นับถือศาสนาพุทธ มีคนไม่เชื่อว่าทหารทุกคนรักชาติมากเป็นพิเศษยิ่งกว่าประชาชนทั่วไปที่ประกอบอาชีพอื่น มีคนที่คิดว่าควรลดขนาดกองทัพเพื่อสร้างความเป็นมืออาชีพ มีคนที่คิดว่าพิธีกรรมไหว้ครูไม่ได้ส่งเสริมการเรียนรู้อย่างมีอิสระทางความคิด ฯลฯ และมีคนไทยที่ไม่เห็นด้วยกับที่กล่าวมาข้างต้นทั้งหมด แต่ความคิดของพวกเขาไม่ได้ทำให้ความเป็นคนไทยของใครลดลงหรือเพิ่มขึ้น หรือหนัก/ไม่หนักแผ่นดินแต่อย่างใดเลย”

“วิธีการโต้ตอบที่เหมาะสมกับการใช้อุปลักษณ์ที่เร้าอารมณ์ติดลบ ก็คือการคิดแบบแยกแยะ และการปฏิเสธที่จะยอมรับการนิยาม ‘ความเป็นไทยแบบสัมบูรณ์’ ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่มีอยู่จริง…”

“พูดถึงงาน Lit Fest ที่ผ่านมา อย่างน้อยพื้นที่นี้ทุกคนก็เท่ากัน มันคือพื้นที่เปิด มีคนหลากหลายเพศ หลากหลายวัย หลากหลายอาชีพ หลากหลายระดับรายได้ เข้ามาจอยกัน สิทธิ์ของทุกคนเท่าๆ กัน ไม่ต้องกันที่ไว้ให้ใคร ไม่มีประธานเปิดงาน (หัวเราะ)”

“จริงๆ มันคล้ายกับงานสัปดาห์หนังสือเหมือนกันนะ เพียงแต่ในงานสัปดาห์หนังสือ เราไม่เห็นเขาในมุมของมนุษย์ เราเห็นเขาในมุมนักช้อปปิ้งมากกว่า มาถึงก็ซื้อๆๆ แต่งานนี้ไม่ได้เน้นซื้อ เราเห็นเขาแสดงตัวตนในแบบของเขา ผ่านหลายๆ กิจกรรมที่เป็นมนุษย์มากกว่า ซึ่งมันทำให้เห็นว่า range ของคนสนใจหนังสือ จริงๆ แล้วกว้างมาก แต่เราไม่ค่อยรับรู้ถึงการมีอยู่ซึ่งกันและกัน”

“ถ้าคิดในเชิงการค้า การทำงานสำนักพิมพ์เล็กๆ เอาเข้าจริงก็ไม่ได้คุ้มค่าเท่าไหร่หรอก แต่ถ้าคุณทำสิ่งที่มันเป็นสินค้าทางวัฒนธรรมเมื่อไหร่ หรือทำอะไรที่มีนัยยะกับสังคมมากกว่าสินค้าทั่วๆ ไป มันจะทำให้สังคมนั้นมีความหลากหลาย”

“เราบังเอิญไปเจอโรงพิมพ์ที่ยังเปิดทำการอยู่ทุกวันนี้ โดยใช้การจัดอาร์ตเวิร์กด้วยการเรียงตัวตะกั่วอยู่ การค้นพบว่ายังมีโรงพิมพ์แบบตัวตะกั่วที่อยู่รอดมาได้ถึงวันนี้ ก็เหมือนการค้นพบฟอสซิลที่ไม่มีใครเคยเจอมาก่อน เจ้าของคือป้าอายุ 70 สองคน กับลุงอีกคนนึง ป้าเป็นคนเรียงพิมพ์ ลุงเป็นคนจัดเลย์เอาท์ เราอยากทำสารคดีเกี่ยวกับโรงพิมพ์นี้ บันทึกไว้ว่าใน พ.ศ.นี้ ยังมีคนทำสิ่งนี้อยู่”

“เราต่างก็รู้ว่าในแผ่นดินรัชกาลที่ 10 นี้ จะมีการชุมนุมทางการเมืองแบบเดิมไม่ได้อีกต่อไป เพราะฉะนั้นมันก็เหลือเวทีเดียวคือเวทีรัฐสภา”

“วันนี้มันพบสัจธรรมในชีวิตว่า เราต้องตอบคำถามตัวเองให้ได้ว่าที่สู้มาทั้งหมด เราต้องการอะไรกันแน่ มันจะสู้ไปแบบสังขารและอิสรภาพเหลือไม่เท่าเดิมแล้วใช่ไหม”

“กว่า 10 ปีมานี้ บางคนอาจมีคำถามว่าทำไม นปช. ไม่อย่างนั้น ทำไมไม่อย่างนี้ เราอยู่ในจุดที่พูดลำบาก แต่ผมก็บอกกับพรรคพวกเสมอว่า การเป็นแกนนำมันไม่ใช่สมบัติติดตัวไปจนตายนะ มันเป็นเพียงแค่สิ่งสมมติ”

“คนที่พูดดีที่สุดในเรื่องนี้คือเปาปุ้นจิ้น เปาบุ้นจิ้นบอกว่า ‘ไม่ว่าใครจะมาเป็นผู้ปกครอง ประชาชนก็ยังเป็นประชาชนวันยังค่ำ’ ประชาชนไม่เคยเปลี่ยนสถานะตัวเอง ผู้ปกครองมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา”

“อันที่จริงฝ่ายเผด็จการเขาปรับตัวตลอดเวลา ฝ่ายประชาธิปไตยต่างหากที่ล้าหลังไม่ยอมปรับตัว ผมเป็นคนที่ตรงไปตรงมา ผมก็ต้องปรับตัว ถ้าไม่ปรับตัวก็จบเลย ชนะแล้วยังไง สักพักก็พัง…”

“ทั้งนี้ กรณีของจีนนั้น เรียกว่ากำลังเผชิญกับภาวะ ‘แก่ก่อนรวย’ เพราะแม้ปัจจุบันจีนจะมีขนาดเศรษฐกิจใหญ่เป็นอันดับ 2 ของโลก (และกำลังจะแซงหน้าสหรัฐฯ ในอีกไม่นาน) แต่ในแง่ของ GDP ต่อหัวแล้ว จีนยังมีช่องว่างหากจากประเทศพัฒนาแล้วอยู่พอสมควร ดังนั้นปัญหาโครงสร้างประชากรของจีน จึงถือเป็นระเบิดเวลาลูกใหญ่ และเป็นปัจจัยสำคัญต่อการกำหนดนโยบายระยะยาวของรัฐบาล”

“แต่อีกมุมหนึ่ง ก็ต้องเล่าด้วยว่าในโลกปัจจุบัน ยังมีอีกหนึ่งประเทศที่กำลังจะเผชิญสภาพ ‘แก่ก่อนรวย’ เหมือนจีน นั่นคือประเทศไทยของเราที่จะเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุเช่นเดียวกัน หมายความว่าโครงสร้างประชากรของไทย ก็จะเป็นระเบิดเวลาลูกใหญ่ที่สร้างแรงกดดันมหาศาลในอนาคตเช่นกัน”

“ไม่แน่ใจว่า การเลือกตั้งครั้งนี้ มีพรรคไหนพูดนโยบายภาพใหญ่ครบวงจร เพื่อตอบโจทย์ความท้าทายเรื่องโครงสร้างประชากรในระยะยาวนี้บ้างหรือไม่ หรือยังแข่งกันมองแต่ภาพระยะสั้นๆ และปิดตาหนีระเบิดเวลาลูกใหญ่ที่รออยู่ข้างหน้า…”

ความระทมเหลือทนของคนสอนภาพยนตร์ศึกษา

โดย คันฉัตร รังษีกาญจน์ส่อง

“ปัญหาคือหนังในวิชาภาพยนตร์ศึกษาส่วนใหญ่จะไม่สนุก เป็นหนังที่อยู่ขั้วตรงข้ามกับจักรวาลมาร์เวล เช่น หนังขาวดำยุค 40 หนังทดลองที่ถ่ายท้องฟ้าสองชั่วโมง หรือหนังปาล์มทองของอภิชาติพงศ์ การดูหนังพวกนี้ต้องใช้ความอดทนพอควร บางคลาสก็ดีหน่อยที่เด็กยังตั้งใจดูหนัง แต่บางคลาสก็หลับไปครึ่งห้อง ส่วนอีกครึ่งหนึ่งก้มหน้าเล่นมือถือกันหมด”

ติดตามคอลัมน์ “ต่อว่า” โดยคันฉัตร รังษีกาญจน์ส่อง คนขี้บ่น ซึ่งมีชื่อเล่นชื่อ ‘ต่อ’ เมื่อเขาเริ่มเอ่ยปากบ่น เพื่อนๆ จึงมักแซวว่า “ขอต้อนรับเข้าสู่ช่วง ‘ต่อว่า’ จ้าาา” …เขาจะมาบ่นเรื่องราวรอบตัวเป็นประจำทุกเดือน เริ่มตอนแรกด้วยเรื่องใกล้ตัวอย่างความทุกข์ในฐานะอาจารย์สอนภาพยนตร์ศึกษา ที่นอกจากจะต้องเถียงกับแท็กซี่แล้ว ยังมีปัญหาจุกจิกตามมาในห้องเรียน เช่น ห้องฉายหนังแสงเข้า นักศึกษาไม่สนใจ ฯลฯ

“มาถึงตอนนี้ มูลนิธิกระจกเงาก่อตั้งมาแล้วกว่า 28 ปี ถ้าเป็นคนก็คงอยู่ในวัยกำลังแข็งแรง โตเป็นผู้ใหญ่ และยังมีความฝัน แต่ถ้ามองในฐานะองค์กรพัฒนาเอกชนที่ทำงานด้านสังคมโดยไม่แสวงผลกำไร ก็แทบนึกไม่ออกว่าอยู่มาได้อย่างไรอย่างยาวนาน และดูเหมือนว่าจะยังไปต่อได้อีก ทั้งเข้ามามีส่วนกับปัญหาสังคมหลายเรื่อง เช่น คนหาย ผู้ป่วยไร้บ้าน ผู้ป่วยติดเตียง ช่วยเหลือเด็กด้อยโอกาส ฯลฯ

“จากกลุ่มคนหนุ่มสาวที่ยังมีไฟฝัน ตอนนี้มูลนิธิกระจกเงากลายเป็นองค์กรที่แข็งแรงและแทงรากไว้อย่างคงมั่น แน่นอนว่าไม่ใช่เรื่องบังเอิญ การทำงานเพื่อสังคมโดยที่สามารถเลี้ยงตัวเองไปด้วยได้ ย่อมมาจากการวางแผนอย่างเป็นระบบ

“ในประเทศที่การบริจาคของเป็นมากกว่าแค่การส่งต่อของใช้แล้ว เพราะบางคนยังหมายรวมไปถึงบุญ การได้ ‘ให้’ คือสิ่งที่ชุบชูจิตใจผู้คน แต่สิ่งที่มากกว่านั้นคือมีหลายชีวิตที่ได้ประโยชน์จากของเหล่านี้จริง และการดำรงอยู่ของวงจรนี้สะท้อนโครงสร้างความเหลื่อมล้ำทางสังคมได้อย่างถนัดตา”

ปาณิส โพธิ์ศรีวังชัย พาไปดูโกดังมูลนิธิกระจกเงา พวกเขาจัดการของบริจาคจำนวนมากได้อย่างไร และสิ่งของเหล่านี้สร้างงานให้ผู้ด้อยโอกาสได้อย่างไร

“นี่ไม่ใช่ปัญหาใหม่ที่เกิดขึ้นในภูมิภาคเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ ที่ฝุ่นละอองหมอกควันจากการเผาในประเทศหนึ่ง ฟุ้งกระจายข้ามชายแดนเข้าไปในเขตพื้นที่ของอีกประเทศหนึ่ง ปัญหาเหล่านี้เคยเกิดขึ้นและเข้าสู่สถานการณ์ขั้นเลวร้ายมากที่สุดมาตั้งแต่ช่วงปลายของทศวรรษ 1990 แล้ว

“ในคราวนั้น มีการเผาพื้นที่ป่าไม้บนเกาะสุมาตราของประเทศอินโดนีเซีย เป็นพื้นที่มากกว่า 45,000 ตารางกิโลเมตร และหมอกควันซึ่งมีฝุ่นละอองขนาดเล็ก PM 2.5 ก็ฟุ้งกระจายครอบคลุมพื้นที่ใน 4 ประเทศ ตั้งแต่เกาะสุมาตราและเกาะชวาของอินโดนีเซีย ประเทศสิงคโปร์ (ซึ่งได้รับผลกระทบมากที่สุด) ฝั่งตะวันตกของประเทศมาเลเซีย และภาคใต้ของประเทศไทย ปกคลุมมาถึงอำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา

“ภายหลังจากที่ข้อตกลง AATHP มีการบังคับใช้ในระดับภูมิภาค ในทุกประเทศสมาชิก สถานการณ์ฝุ่นหมอกควันบริเวณอาเซียนภาคพื้นมหาสมุทร ก็บรรเทาเบาบางลง โดยผลสำเร็จนี้มาจากการป้องกันไม่ให้เกิดการเผาป่าเพื่อเปิดพื้นที่ทำการเกษตรใหม่ โดยอาเซียนเข้าไปอบรมให้ความรู้ด้านการจัดการพื้นที่ทำการเกษตร และสร้างงานนอกภาคเกษตรให้กับประชาชนบนเกาะสุมาตรา

“ลองนึกภาพดูว่า ถ้าหมอกควันมาจากอินโดนีเซีย แล้วทำให้คนสิงคโปร์เดือดร้อน แล้วคนสิงคโปร์เอาแต่โมโหโทโส พร้อมกับคิดเพียงแค่การไปซื้อเครื่องฟอกอากาศ การไม่ออกจากบ้าน หรือออกจากบ้านพร้อมกับใส่หน้ากากที่ทำให้หายใจไม่สะดวก ปัญหาหมอกควันจะสามารถแก้ไขได้อย่างยั่งยืนหรือไม่

“แต่สิ่งที่สิงคโปร์และสมาชิกอาเซียนทำ คือการใช้ระบบดาวเทียม การสร้างระบบการเตือนภัย และการให้ความรู้กับประชาชนในเรื่องต่างๆ เพื่อป้องกันและแก้ปัญหาหมอกควันให้ได้อย่างยั่งยืน”

“มีการขยายระยะเวลาการดำรงตำแหน่งจากสมัยละ 5 ปี เป็น 6 ปี และให้เป็นได้สองสมัยติดต่อกัน ประธานาธิบดีมีอำนาจในการควบคุมแต่งตั้งกองทัพได้อย่างเต็มที่ ยกเลิกวุฒิสภาให้รัฐสภาเหลือเพียงสภาผู้แทนราษฎรเพียงอย่างเดียว ประธานาธิบดีคงไว้ซึ่งอำนาจในการประกาศทำประชามติต่างๆ โดยไม่ต้องผ่านความเห็นชอบจากรัฐสภา งบสนับสนุนพรรคการเมืองถูกยกเลิก ฝ่ายนิติบัญญัติถูกทำให้อ่อนแอ จึงเป็นการง่ายที่ฝ่ายบริหารจะเข้าไปแทรกแซงในอำนาจตุลาการ รวมถึงคณะกรรมการการเลือกตั้ง ก็ถูกคนของชาเวซเข้าไปควบคุมเสียหมด”

“หลังการเลือกตั้งในปี ค.ศ.2008 ชาเวซรับรู้ว่าความนิยมในตัวของเขากำลังถดถอย ดังนั้นเขาจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องบรรลุเป้าหมายทางการเมืองที่สำคัญให้เร็วที่สุด นั่นคือการยกเลิกการจำกัดสมัยของประธานาธิบดี ชาเวซมองว่าถ้าเขาได้เป็นประธานาธิบดีต่อไปเรื่อยๆ ปัญหาการแย่งชิงอำนาจในพรรคก็จะทุเลาลง ไม่มีใครกล้าที่จะท้าทายอำนาจเขา ทำให้พรรคเกิดความสามัคคี เพราะขณะนั้นเกิดการตั้งคำถามว่า ใครจะเป็นทายาทสืบต่ออำนาจของชาเวซ เมื่อเขาครบวาระการดำรงตำแหน่งในปี ค.ศ.2012″

“นอกจากนี้ การที่ขยายเพดานไม่จำกัดสมัยในทุกตำแหน่ง ยังส่งผลให้สมาชิกพรรครัฐบาลสามารถอยู่ต่อในตำแหน่งได้ไปเรื่อยๆ ด้วยเหตุนี้ฝ่ายรัฐบาลจึงผนึกกำลังกัน เพื่อผลักดันให้ร่างประชามตินี้ผ่าน…”

“มีผลการศึกษาว่า แม้ฝนตกหนัก ก็ให้ผลได้ไม่มาก กล่าวคือมีผลไม่ถึง 10% ซึ่งเป็นความจริง เพราะแม้แต่เครื่องจักรบำบัดมลพิษอากาศด้วยการชะล้างด้วยน้ำ ซึ่งทำในที่ปิด (Wet Scrubber) ก็ยังจำเป็นต้องควบคุมแรงดันอากาศ พื้นที่ผิวสัมผัส เวลาที่มีโอกาสสัมผัสกันระหว่างน้ำกับอากาศมลพิษ การบำบัดในเครื่องจักรถึงได้ผล

“ส่วนการพ่นน้ำที่เป็นการบรรเทาในระดับพื้นดิน แม้จะน้อย ก็ยังพอช่วยได้ แต่จะได้ผลในพื้นที่จำกัดมากๆ กล่าวคือ บริเวณที่ห่างจากจุดที่พ่นน้ำมาไม่มาก จะไม่มีการเปลี่ยนแปลงใดๆ เลย แต่วิธีนี้อาจช่วย ‘บรรเทา’ ได้ระดับหนึ่ง ในจุดที่มีการสัญจรของคนเดินถนนคับคั่งในเวลาเร่งด่วน

“มาตรการที่จะช่วยได้อย่างเห็นผล คือการใช้เครื่องกรองอากาศขนาดยักษ์ เช่นที่จีนเคยนำมาใช้ ซึ่งประสิทธิผลขึ้นกับความขนาดของเครื่อง ว่านำปริมาตรอากาศเข้าไปกรองได้มากน้อยแค่ไหน และเครื่องกรองอากาศที่ว่านี้ก็ต้องมีจำนวนเพียงพอ ที่จะกรองให้ทันกับปริมาณมลพิษและปริมาตรอากาศในพื้นที่เปิด ซึ่งนับเป็นการลงทุนที่สูงและท้าทายมากในทางวิศวกรรม

“นอกจากนี้ วิธีที่ช่วยได้คือรอลมธรรมชาติที่พัดเร็วขึ้น เพื่อให้เจือจางมวลอากาศดังกล่าว หรือไม่ก็ต้องมีฝนตกหนักพอที่จะเอาฝุ่นแขวนลอยไปสู่พื้นดิน ผ่านระบบระบายน้ำ หรือแหล่งน้ำต่างๆ เท่านั้น แต่เหนืออื่นใด เมื่อถึงเวลาที่สภาวะอากาศปิด ซึ่งจะเกิดชึ้นทุกๆ ปี สถานการณ์เช่นนี้ก็จะกลับมาอีก”

“ประเทศพัฒนาแล้วอย่างยุโรปและอเมริกา ถ้าย้อนไปเมื่อกว่า 50 ปีที่แล้ว ล้วนประสบปัญหาดังกล่าวในระดับที่หนักจนมีผลกระทบต่อสุขภาพประชาชนในวงกว้าง และต้องใช้เวลาเป็นสิบปีในการแก้ไข ซึ่งสภาพอากาศในจีนขณะนี้ ก็คือระดับเดียวกับยุโรปและอเมริกาในตอนนั้น

“คำถามสำหรับประเทศไทย คือเราจะลืมเมื่อสถานการณ์นี้ผ่านไป หรือจะตระหนักรู้ถึงสัญญาณเตือน เพื่อเราจะได้ไม่ต้องเดินตามรอยในสิ่งที่ประเทศอื่นๆ ประสบมาแล้ว สำคัญที่สุดคือการตระหนักรู้ที่ประชาชนต้องไม่ยอม และผู้มีอำนาจต้องรู้ว่าปัญหานี้มีผลกระทบต่อตนเองและลูกหลานตนเอง ไม่ว่าจะเป็นเศรษฐี หรือผู้มีตำแหน่งใดๆ นี่คือปัญหาที่ต้องร่วมกันทำอย่างเร่งด่วนตั้งแต่ตอนนี้”