นพ.ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์ เรื่อง
ภรรยาและผมมักใช้เวลาวันอาทิตย์ขับรถออกจากซูเปอร์ไฮเวย์จังหวัดเชียงรายเสมอๆ
เป้าหมายคือหาวัดเล็กๆ สักวัดนอกเส้นทางเพื่อทำบุญ มิได้ทำบุญอะไรมากมาย เพียงแค่ไหว้พระพุทธ ใส่ธนบัตรลงในกล่องอะไรก็ได้บริเวณนั้น แล้วก็ถอยออกมา
เราพยายามหลีกเลี่ยงไม่พบเจ้าอาวาส มิเช่นนั้นจะยาว
หลายครั้งที่ประตูอุโบสถปิด ซึ่งส่วนใหญ่จะปิดหากมิใช่วันพระ วัดส่วนมากมีวิหารกลางแจ้งและพระพุทธรูปอื่นให้กราบไหว้ แต่ส่วนใหญ่ไม่ตั้งกล่องทำบุญไว้กลางแจ้ง ยกเว้นวัดทันสมัยหน่อยวางตู้ไปรษณีย์บุญตู้เบ้อเร่อเอาไว้เลย มีหลายช่องให้เลือกว่าอยากทำบุญให้ใคร บรรพบุรุษ นักเรียนยากจน หรือช่วยจ่ายค่าไฟค่าน้ำให้วัด ไปจนถึงช่วยค่าเล่าเรียนเณร หรือซ่อมหลังคาซื้อกระเบื้อง บางตู้มีเกือบยี่สิบช่อง
เรียกว่ามีเป็นปึกก็ใส่หมดได้ในตู้เดียว สบาย วัดยังรู้จักอำนวยความสะดวก
วัดที่หาตู้ไม่ได้เลย ผมจะวางธนบัตรสักใบไว้ที่แท่นบูชา เอากระถางธูปทับไว้ แล้วรีบเดินออกมา
ทุกครั้งที่เราออกนอกเส้นทางปกติ จากซูเปอร์ไฮเวย์สายหลักเข้าสู่ทางน้อยสองเลนลัดเลาะไปตามหมู่บ้าน เราจะพบโลกใหม่ คือจังหวัดเชียงรายที่ไม่เคยพบเห็นมาก่อน ตลอดเวลา 30 กว่าปีที่ทำแต่งานไม่เคยมีเวลาเลี้ยวออกจากเส้นทางหลักมาพบจังหวัดเชียงรายจริงๆ คนจริงๆ หมาจริงๆ หนองน้ำที่ถูกปล่อยทิ้งไว้ให้ดูแลตัวเองตามธรรมชาติ ที่ดินผืนใหญ่ๆ สุดลูกหูลูกตาที่นายทุนล้อมรั้วไว้ บ้านคนชั้นกลางที่ปลูกเอาไว้หลายปีแล้วตั้งแต่ที่ดินยังไม่มีเอกสารสิทธิ์
และบ้านชาวบ้านแท้ๆ ยากจน
มีคำถามในใจเสมอเวลาเห็นบ้านชาวบ้านแท้ๆ ที่ลึกเข้าไปตามถนนสองเลนที่เชื่อมระหว่างหมู่บ้านว่าพวกเขาไปหาหมอที่โรงพยาบาลกันอย่างไร
เวลาตรวจผู้ป่วยแล้วจ่ายยา แล้วนัดให้มาพบในอีกสองสัปดาห์ พวกเขาต้องออกจากบ้านตีเท่าไรในความมืด มีรถกระบะส่วนตัวหรือเปล่า ถ้าไม่มีใช้รถอะไรออกไปที่ปากทาง ยืนรอรถเมล์นานเท่าไรกว่าจะผ่านมา ถึงท่ารถในตัวเมืองแล้วทำอย่างไรต่อ ใช้รถอะไรไปให้ถึงประตูหน้าโรงพยาบาล แล้วไปเสียเวลารอคิวยื่นบัตรนานเท่าไร ก่อนที่จะไปรอคิวตรวจหน้าห้องตรวจของเรา
ทั้งหมดนี้นานเท่าไรและกี่บาท ถ้าผู้ป่วยเดินทางคนเดียวไม่ได้ ผู้ติดตามจะมีกี่คนแล้วจะหมดอีกกี่บาทต่อการนัด 1 ครั้ง
แพทย์มีมาตรฐานในการทำงาน ภาวะหรือโรคที่ยังไม่สงบ อาการยังไม่ดี เรานัดถี่เพื่อดูการเปลี่ยนแปลง ส่วนภาวะหรือโรคที่สงบพอสมควรแล้วเราอาจจะนัดห่างขึ้นเพียงเพื่อรับยาเดิม จะเป็นแบบไหนก็ตามหากชาวบ้านมิได้มีรถส่วนตัวเหมือนเรา เขาเดินทางอย่างไรเป็นเรื่องที่ตนเองคิดถึงเสมอ
เรื่องผู้ป่วยโรคจิตมีอะไรสนุกๆ เล่ามาก แต่จะเล่าเรื่องของรุ่นพี่คนหนึ่งก่อน
วันหนึ่ง เด็กคนหนึ่งมาจากอำเภอเชียงของ ลำพังคำว่าเชียงของคืออำเภอชายแดนลาวติดลำน้ำของเขตล่าปลาบึก นั่นก็มากกว่าหนึ่งร้อยกิโลเมตร ขับรถไม่ประมาทก็สองชั่วโมงเข้าไปแล้ว
เด็กคนนี้และพ่อที่ดูมอมแมมพอๆ กับลูก อยู่บ้านไหนก็ไม่รู้ ที่ตำบลอะไรสักอย่าง นอกตัวอำเภอเชียงของออกไปอีก พวกเขามากันสองคน มีเงินพอค่ารถเท่านั้น
เด็กเป็นหูน้ำหนวกเรื้อรัง หนองไหลออกมาเป็นทาง เห็นจะๆ
รุ่นพี่จ่ายยาปฏิชีวนะอย่างดีและแรงไปตัวหนึ่ง แล้วให้ยาไป 1 เดือน
“นัดมั้ยคะ” พยาบาลหน้าห้องตรวจถามให้แน่ใจด้วยเกรงว่าคุณหมอจะลืม
“ไม่นัด” รุ่นพี่ตอบสั้นๆ รีบตรวจผู้ป่วยคนอื่นต่อ มันเยอะ จะตรวจไม่ทัน
ผมทราบเรื่องนี้ภายหลังเพราะพยาบาลท่านนั้นมาเล่าให้ฟัง เมื่อมีโอกาสจึงสอบถามว่าพี่คิดอะไรถึงจ่ายยาขั้นสุดยอดไปนาน 30 วันโดยไม่นัดเลย
รุ่นพี่ตอบว่านัดก็ไม่มา หายชัวร์
คำอธิบายคือเมื่อคุณหมอดูสภาพของเด็กและพ่อเด็กแล้ว พอทำนายได้ว่าบ้านไกลมาก งานยุ่งมาก ต้องทำมาหากิน ค่ารถก็ไม่ใช่น้อยแน่ๆ การเดินทางยากลำบาก หากเป็นผู้ป่วยในเขตอำเภอเมืองใกล้โรงพยาบาลคุณหมออาจจะให้ยาปฏิชีวนะตามมาตรฐานนาน 7 วันแล้วนัดมาดูอาการ ส่องช่องหูเพิ่มเติม ตรวจต่อมน้ำเหลืองบริเวณศีรษะ หรือเอ็กซเรย์เพิ่มเติมหากพบว่าอาจจะมีภาวะแทรกซ้อน นี่คือมาตรฐาน
มาตรฐานที่ทำร้ายผู้ป่วยมาแล้วนักต่อนัก
รุ่นพี่คนนี้ว่าหายชัวร์ เพราะนัดก็ไม่มาแน่นอน หายหัวหายหูไปเลย หากให้ยาปฏิชีวนะธรรมดาไปแล้วพบเชื้อดื้อยา หรือให้ยาไปเพียง 7-14 วันแล้วไม่มาตรวจต่อตามนัด อีก 3 เดือนเป็นได้กลับมาอีกครั้งด้วยภาวะฝีก้อนใหญ่ในสมองแน่ๆ เด็กเสี่ยงชีวิตหรือเสียอนาคตเปล่าๆ
ทิ้งระเบิดนาปาล์มดีกว่า
นี่คือการทำงานสูงกว่ามาตรฐาน โดยคุณหมอที่มิใช่เพียงมีฝีมือแต่มีจริยธรรมด้วย สามารถมองข้ามสองสามช็อตไปที่อนาคตได้เลย
“พี่ทำงานไม่ตรงซีพีจีนะ พวกตรวจคุณภาพจะเล่นงาน” ซีพีจีคือ clinical practice guideline : CPG เป็นมาตรฐานการรักษาเฉพาะโรค
“ช่างมารดามันเถอะ” สบถ
They must consider that great responsibility follows inseparably from great power.
French National Convention May 8, 1793
“พลังอำนาจที่ยิ่งใหญ่ต้องการความรับผิดชอบที่ยิ่งใหญ่”
วินสตัน เชอร์ชิล และ ธีโอดอร์ รูสเวลต์ เคยพูดอะไรคล้ายๆ แบบนี้ แต่ที่ประโยคนี้รู้จักกันทั่วโลกต้องยกให้เขา สไปเดอร์แมน
พักเรื่องการตรวจคุณภาพที่มีเรื่องน่าคุยกันอีกมากไว้ก่อน วันนี้เราจะคุยเรื่องการคมนาคม
หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าช่วยให้พ่อลูกคู่นี้ไม่ต้องจ่ายเงินค่ายา มูลค่ายาที่คุณหมอให้ในวันนั้นเป็นหลักพันบาท เนื่องจากยาปฏิชีวนะที่ให้ไปเป็นยาต่างประเทศ รุ่นพี่เขาตั้งใจปิดบัญชีไปเลยจริงๆ
หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าไม่ได้ช่วยค่ารถ ซึ่งเรื่องนี้เป็นปัญหาใหญ่มากของชาวบ้าน เราแก้ไขหรือป้องกันการล้มละลายเพราะค่ายาและค่ารักษาอื่นๆ ไปได้มากแล้วก็จริง แต่เราไม่มีค่ารถให้เขา
หากจะพูดกันแบบหาเรื่องสักหน่อย ซึ่งผมพูดประจำ “น่าจะมี 30 บาทขึ้นรถทุกคันด้วยนะ”
เรียกว่าหลักประกันขนส่งสาธารณะถ้วนหน้า รถไฟคือคำตอบ แต่ใช้ทางลูกรังไปก่อน
นี่คงจะมิใช่ภารกิจของหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า เอ๊ะ หรือว่าใช่ แต่เป็นงานของส่วนท้องถิ่น ภายใต้ข้อเท็จจริงที่ว่าส่วนกลางไม่มีปัญญาทำ
ถนนเส้นเล็กๆ ที่เราขับรถซอกซอนไปตามบ้านชาวบ้านยากจน วัดเล็กๆ เก่าๆ ที่เป็นสถานที่ช่วยเหลือจิตวิญญาณชาวบ้านแท้ๆ โดยไม่มีเงินทำหลังคาอุโบสถ ถนนเหล่านี้ บ้านเหล่านี้ ความยากจนเหล่านี้ไม่มีผู้ว่าราชการจังหวัดเคยเห็นแน่นอน ต่อให้เห็นก็ไม่มีวันเข้าใจ
ถนนเหล่านี้เคยเป็นถนนลูกรัง ซูเปอร์ไฮเวย์เคยเป็นถนนลาดยางสองเลน ที่ส่วนกลางช่วยทำคือบูรณะและขยายถนนลูกรังเป็นทางหลวงชนบทที่มีผิวถนนดี และขยายซูเปอร์ไฮเวย์เป็นซูเปอร์ไฮเวย์แปดเลนผ่ากลางหมู่บ้านของเขา ทำเอาไม่มีใครข้ามถนนได้อีกเลย ญาติพี่น้องแตกเป็นสองซีก คนเฒ่าคนแก่เลิกไปวัดฝั่งตรงข้าม และหมาสองข้างถนนไม่คุยกันอีก
แต่ชาวบ้านก็ไม่มีค่ารถวันยังค่ำ และไม่มีต่อไป ร้านสะดวกซื้อรุกเข้ามา นายทุนรุกเข้ามา การค้าท้องถิ่นเสียหาย ที่นาถูกยึดไป ลูกหลานไปอยู่หอพักในตัวเมืองเพื่อเรียนไม่เก่ง
แล้วไงครับ
คือการพัฒนาที่มีแต่ทรุดและทรุด แล้วทรุดลงอย่างต่อเนื่อง
หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าอย่างเดียวจึงไม่พอ เราได้ช่วยกันสร้างหลักประกันที่ดีที่สุด ผุดขึ้นมาท่ามกลางความยากจนที่ไม่มีทางออก คือดอกบัวที่งดงามมากที่สุดดอกหนึ่งเท่าที่ประเทศเคยมีมา
รักษาไว้
