ปิติ ศรีแสงนาม เรื่อง
กฤตพร โทจันทร์ ภาพประกอบ
ระเบียบโลกใหม่ (New World Order) เป็นคำที่มักจะถูกกล่าวถึงเสมอๆ เมื่อกล่าวถึงช่วงเวลาสำคัญๆ ในประวัติศาสตร์ ที่เกิดการเปลี่ยนแปลงแนวคิดในทางการเมือง เศรษฐกิจ และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ อันเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงในดุลอำนาจของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ โดยการเปลี่ยนแปลงนี้ยิ่งใหญ่และส่งผลกระทบรุนแรงเกินกว่าที่ประเทศใดประเทศหนึ่งจะสามารถรับมือและบริหารจัดการได้โดยลำพัง
ปัจจุบัน การเปลี่ยนแปลงระเบียบโลกใหม่ได้ถาโถมเข้ากระทบประเทศไทยอีกระลอก การเปลี่ยนแปลงในมิติภูมิรัฐศาสตร์เศรษฐกิจ รวมถึงประเด็นและปัจจัยเร่งในมิติต่างๆ ทำให้ประเทศไทยต้องปรับตัว ปฏิรูป เปลี่ยนแปลง เพื่อจะอยู่รอดและยกระดับให้ไทยสามารถเดินหน้าได้อย่างยั่งยืน
ผมและคณะอาจารย์รวมทั้งนักวิจัยจากหลากหลายสาขาวิชาและหลายสถาบันมีโอกาสทำงานวิจัย โดยได้รับทุนสนับสนุนจากสำนักงานนโยบายและยุทธศาสตร์การค้า กระทรวงพาณิชย์ ในหัวข้อ ‘โครงการศึกษาทิศทางการเปลี่ยนแปลงสู่ระเบียบโลกใหม่’ (New World Order) จึงใคร่ขอถือโอกาสนี้นำเสนอคุณผู้อ่านว่า ประเทศไทยกำลังจะอยู่ในสิ่งแวดล้อมในระเบียบโลกใหม่ที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างไรบ้าง
ในการวิจัยโครงการนี้ คณะผู้วิจัยแยกการวินิจฉัยถึงระเบียบโลกที่เปลี่ยนแปลงไปใน 2 มิติ คือ มิติอาณาบริเวณศึกษา (Area Based Analysis) และ มิติประเด็น (Issue Based Analysis) โดยการได้มาซึ่งประเด็นอาณาบริเวณที่วิเคราะห์มาจากการศึกษาด้วยมุมมองสหสาขาวิชาภายใต้กรอบความคิดภูมิรัฐศาสตร์-เศรษฐกิจ (Geo-Political Economy) โดยกำหนดพื้นที่หรืออาณาบริเวณที่ให้ความสนใจและจะส่งผลกระทบต่อประเทศไทยเพื่อรายงานสถานการณ์ปัจจุบัน และคาดคะเนฉากทัศน์ที่จะเปิดขึ้นในอาณาบริเวณต่างๆ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา สาธารณรัฐประชาชนจีน สหภาพยุโรป (และรัสเซีย) เอเชียตะวันออก (ญี่ปุ่นและเกาหลีใต้) อินเดียและเอเชียใต้ ตะวันออกกลางและโลกมุสลิม โลกมลายู และประชาคมอาเซียน
ส่วนมิติประเด็น (Issue Based Analysis) คณะผู้วิจัยวินิจฉัยประเด็นสำคัญโดยการนำเสนอกรอบการวิเคราะห์ที่พัฒนาต่อยอดจาก PEST Analysis โดยการวิเคราะห์ปัจจัยต่างๆ ที่อาจจะเป็นปัจจัยนำซึ่งทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงระเบียบโลกใหม่ อาทิ การเปลี่ยนแปลงทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (Disruptive Technology) การระบาดของเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ (โควิด-19) สงครามการค้าระหว่างสหรัฐอเมริกาและจีน การบูรณาการเศรษฐกิจระหว่างประเทศ สิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาวะภูมิอากาศ สังคมสูงวัยในประเทศไทยและประเทศเพื่อนบ้าน ความเสี่ยงในระดับนานาชาติ Global Uncertainty บทบาทของสถาบันและองค์การระหว่างประเทศ Regulator/International Institutions การลงทุนระหว่างประเทศ New Normal ความปกติใหม่ ฐานวิถีชีวิตใหม่ New Economy (อาทิ Platform Economy และ Sharing Economy) รวมทั้งประเด็นด้านกฎหมาย กฎ ระเบียบ และกติกา
จากนั้นจึงวิเคราะห์ผลที่จะเกิดขึ้นจากปัจจัยต้นที่กล่าวถึงในวรรคที่แล้ว โดยวิเคราะห์จาก 4 มิติมุมมองหลัก อันได้แก่
1) มิติการเมือง ความมั่นคง ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
2) มิติเศรษฐกิจ การค้าและการลงทุนระหว่างประเทศ
3) มิติการพัฒนาอย่างยั่งยืน และประเด็นด้านสิ่งแวดล้อม
4) มิติสังคมและวัฒนธรรม
ทั้งนี้ ผู้วิจัยต้องการใช้กรอบวิธีการคิดวิเคราะห์แบบ ‘คำถามแบบโสกราตีส’ (Socratic Questioning) ซึ่งหมายถึง ระเบียบวิธีการตั้งคำถามสำหรับใช้ค้นหาความคิดในหลายๆ ทิศทางเพื่อวัตถุประสงค์ต่างๆ รวมถึงการค้นหาความคิดที่ซับซ้อน เพื่อค้นหาความจริงในเรื่องต่างๆ เพื่อเปิดประเด็นความคิดและปัญหา เพื่อเปิดเผยสมมุติฐาน เพื่อวิเคราะห์แนวคิด เพื่อแยกความแตกต่างในสิ่งที่เรารู้จากสิ่งที่เราไม่รู้ และเพื่อติดตามการประยุกต์ความคิดอย่างมีตรรกะ กุญแจสำคัญสำหรับบ่งความแตกต่างของคำถามแบบโสกราตีสโดยตรงคือ คำถามแบบโสกราตีสเป็นคำถามที่เป็นระบบ มีระเบียบวิธีที่ชัดเจน มีความลึกและปกติจะพุ่งจุดศูนย์รวมไปที่แนวคิดพื้นฐาน หลักการ ทฤษฎี ประเด็นปัญหา หรือตัวปัญหา
ดังนั้น จากแนวคิด Applied PEST Analysis และ Socratic Questioning ดังนี้อธิบายข้างต้น เพื่อร่วมกันคาดการณ์ว่าจะเกิดอะไรขึ้นในระเบียบโลกใหม่ คณะผู้วิจัยได้สร้าง Matrix ในการวิเคราะห์โดยการตั้งประเด็นคำถาม เพื่อใช้ในการสัมภาษณ์เชิงลึก ระดมสมอง และสนทนาแลกเปลี่ยนร่วมกับผู้เชี่ยวชาญในมิติต่างๆ มากกว่า 100 ท่าน เพื่อการสร้างฉากทัศน์ (Scenarios) ต่างๆ ของระเบียบโลกใหม่หลังปี 2020 ผลกระทบต่อโลก ผลกระทบต่อไทยในมิติต่าง ประเทศไทยต้องวางเป้าหมายอย่างไร ใครคือพันธมิตรที่ไทยควรเสริมสร้างความสัมพันธ์ อะไรคืออุปสรรคและไทยควรดำเนินนโยบายอย่างไรเพื่อแก้ไขจุดอ่อน เสริมสร้างจุดแข็ง เพื่อใช้ประโยชน์สูงสุดจากระเบียบโลกใหม่ ทั้งในระยะสั้น (1-2 ปี) และระยะกลาง (3-5 ปี) โดยประเด็นสำคัญๆ ที่จะกล่าวถึงในรายละเอียดในรายงานวิจัยฉบับนี้ได้แก่ 1) การเปลี่ยนแปลงในระดับเทคโนโลยีและผลกระทบจากโควิด-19 (Disruptive Technology & COVID-19) 2) การค้าระหว่างประเทศ 3) การพัฒนาอย่างยั่งยืน และ 4) สิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาวะภูมิอากาศ
คณะผู้วิจัยได้วินิจฉัยการเปลี่ยนแปลงระเบียบโลกใหม่ออกเป็น 2 มิติ คือ มิติอาณาบริเวณศึกษา (Area Based Analysis) และ มิติประเด็น (Issue Based Analysis) โดยสามารถสรุปสถานการณ์ปัจจุบันและฉากทัศน์ระยะสั้น (1-2 ปี) และ ระยะกลาง (3-5 ปี) ของระเบียบโลกใหม่ ที่จะส่งผลกระทบต่อประเทศไทย ดังที่แสดงใน matrix ต่อไปนี้
สถานการณ์และฉากทัศน์ของการเปลี่ยนแปลงระเบียบโลกใหม่
บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของการเผยแพร่องค์ความรู้จาก โครงการศึกษาทิศทางการเปลี่ยนแปลงสู่ระเบียบโลกใหม่ (New World Order) โดยศูนย์อาเซียนศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เสนอต่อ กองวิจัยเศรษฐกิจการค้ามหภาค สำนักงานนโยบายและยุทธศาสตร์การค้า กระทรวงพาณิชย์
