นายแพทย์ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์ เรื่อง
ภาพิมล หล่อตระกูล ภาพประกอบ
Learning Analytics (LA) ประกอบด้วย 4 ขั้นตอน ขั้นตอนที่ 1 คือการรวบรวมข้อมูล ขั้นตอนที่ 2 คือการวินิจฉัย ขั้นตอนที่ 3 คือการทำนาย ขั้นตอนที่ 4 คือการออกแบบการเรียนรู้
ขั้นตอนที่ 2 คือการวินิจฉัย เราสามารถแสดงให้เห็นว่าผลลัพธ์ด้านการศึกษาที่ปลายทางของผู้เรียนแต่ละคนจากแต่ละบริบทลงเอยเช่นไร
เฉพาะเรื่องนี้เรื่องเดียวการศึกษาบ้านเรามีงานรอให้ทำมากมาย แต่ไม่ทำ ไม่ยอมทำ หรือทำไม่เป็น
ในขณะที่เรายังงมอยู่กับการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างกระทรวงศึกษาธิการ แก้ปัญหาหนี้สินครู ขจัดคอร์รัปชันอาหารกลางวันนักเรียน ไปจนถึงวิ่งทำโครงการใหม่ๆ ตามที่รัฐมนตรีแต่ละท่านจะนำเสนอ เรื่องที่เราไม่มีคือข้อมูล โดยเฉพาะอย่างยิ่งข้อมูลที่ประชาชนต้องการ
คุณพ่อคุณแม่จำนวนมากอยากรู้ว่าควรส่งลูกเข้าโรงเรียนแบบไหน ระหว่างโรงเรียนของ สพฐ. ขององค์การปกครองส่วนท้องถิ่น ทางเลือก นานาชาติ หรือทำโฮมสคูล ผลลัพธ์ที่ปลายทางของนักเรียนที่เรียนจบโรงเรียนเหล่านี้เป็นอย่างไร ไม่เคยเห็นงานวิจัยระยะยาวที่ตอบคำถามนี้ให้แก่เรา
หรือถ้ามีก็ไม่เป็นที่ปรากฏ หรือเคยมีปรากฏแต่มิให้ตีพิมพ์เผยแพร่
ทั้งนี้ยังไม่นับเรื่องโรงเรียนตามตะเข็บชายแดนทั้งด้านตะวันตก ตะวันออกเฉียงเหนือ ตะวันออก เหนือสุด และใต้สุด รวมทั้งบนเกาะต่างๆ ทั้งด้านอ่าวไทยและทะเลอันดามัน
ดังที่ทราบจากความรู้พื้นฐานด้านพัฒนาการเด็กและความรู้สมัยใหม่ด้าน executive function (EF) ว่ารากฐานที่ดีครั้งเรียนอนุบาลหรือประถม นั่นคือระหว่างอายุ 4-6 ปี และ 7-12 ปี จะเป็นตัวกำหนดอนาคตของเด็กแต่ละคนในภายภาคหน้า ดังนั้นการรวบรวมข้อมูลเด็กอนุบาลหรือเด็กประถมจากโรงเรียนประเภทต่างๆ เหล่านี้เป็นข้อมูลที่สำคัญ
มิใช่ว่าโรงเรียนนานาชาติหรือโรงเรียนทางเลือกราคาแพงจะดีสำหรับเด็กทุกคนเสมอหน้ากัน โรงเรียนลักษณะนี้อาจจะเหมาะกับชนชั้นกลางหรือชนขั้นกลางระดับสูงของกรุงเทพมหานครแต่ไม่เหมาะกับเด็กที่เกิดและเติบโตในที่ห่างไกล เช่น บนเกาะแห่งหนึ่งในทะเล บนดอยสูงที่พรมแดนพม่า หรือโรงเรียนกึ่งเขมรที่ตะเข็บชายแดนตะวันออกเฉียงเหนือ ด้วยสมมติฐานที่ว่าเด็กภายใต้บริบทที่แตกต่างๆ กันควรไปได้ดีที่สุดในบริบทที่แตกต่างกัน คือหลักการของ Learning Analytics
สิ่งที่ขาดหายไปของเด็กในแต่ละบริบทคือช่องว่าง (gap)
ในขั้นต้น เรื่องที่พ่อแม่อยากได้คือตัวชี้วัดที่แสดงให้เห็นว่าอนาคตของเด็กในแต่ละโรงเรียนเป็นอย่างไร ตัวชี้วัดที่ใช้กันเป็นสากล ได้แก่ สุขภาพกาย สุขภาพจิต โรคทางจิตเวช การว่างงาน การใช้สารเสพติด และการก่อคดี ตัวชี้วัดเหล่านี้มิได้บ่งชี้ว่าโรงเรียนลักษณะนั้นๆ ดีหรือไม่ดี แต่บ่งชี้ว่าการจับคู่ระหว่าง ‘เด็กคนหนึ่ง’ กับ ‘โรงเรียนแห่งหนึ่ง’ ดีที่สุดยัง
ทุกวันนี้เรามั่นใจได้อย่างไรว่าอนาคตของเด็กที่จบชั้นประถมจากโรงเรียนนานาชาติหรือโรงเรียนทางเลือกจะดีกว่าโรงเรียน สพฐ. หรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อคำนวณค่าใช้จ่ายที่พ่อแม่ต้องจ่าย นั่นคือความคุ้มทุน
อันที่จริงงานวิจัยระยะยาวลักษณะนี้ทำได้ไม่ยากนักในปัจจุบันด้วยเหตุที่มีข้อมูลออนไลน์บนฐานข้อมูลของหลายกระทรวงและหลายกรม แต่ที่ต้องมีก่อนคือวิสัยทัศน์ ซึ่งเราไม่เคยมี
งานปฏิรูปการศึกษาวันนี้อยู่ในมือของคนสูงอายุเสียมาก ประธานคณะกรรมการชุดต่างๆ ที่ดูแลงานปฏิรูปการศึกษามีอายุมากกว่า 70 ปี อาจารย์อาวุโสที่ยังมีอิทธิพลอยู่มากในแวดวงปฏิรูปการศึกษายังไม่วางมือจากตำแหน่งบริหารหรือแม้แต่ตำแหน่งที่ปรึกษาหรือคณะกรรมการต่างๆ ปัญหาของวัฒนธรรมบ้านเราคือเพียงผู้อาวุโสพูด คนอื่นก็จะเงียบ หากปลัดกระทรวงพูดทุกคนจะเป็นลูกขุนพลอยพยัก แล้วทุกอย่างจะอยู่ที่เดิม รวมทั้งวิสัยทัศน์และกระบวนทัศน์
กระบวนทัศน์เก่าเป็นปัญหามากในการประชุมเพื่อปฏิรูปการศึกษาระดับต่างๆ และถึงแม้เราจะมีการประชุมเชิงปฏิบัติการหรือที่เรียกว่าเวิร์คช็อปเพื่อเขียนวิสัยทัศน์ใหม่ๆ หรือเปลี่ยนแปลงกระบวนทัศน์ใหม่ทุกปี ทุกหน่วยงาน และทุกระดับดังที่เรียกว่า ‘บอททอมอัพ’ จากล่างขึ้นบน แต่ทั้งหมดนั้นเป็นได้เพียงแค่การเล่นละครตามขนบการประชุมในบ้านเรา เช่น แบ่งกลุ่มย่อย ระดมสมอง แล้วแสดงผลงานให้แก่กันก่อนเลิกประชุม จากนั้นทุกอย่างกลับไปเป็นเหมือนเดิมในวันรุ่งขึ้น ปีต่อปี สิบปีผ่านไป แล้วยี่สิบปีก็ผ่านไป เราอยู่ที่เดิม ผู้สูงอายุนั่งเก้าอี้ตัวเดิม และเด็กๆ กับพ่อแม่ผู้ปกครองยังทนทุกข์ทรมานกับการศึกษาเช่นเดิม
วิสัยทัศน์คืออะไร วิสัยทัศน์มิใช่ถ้อยคำสวยหรูเน้นความเป็นเลิศที่เขียนบนคัตเอาท์หน้าสถาบันการศึกษา
กระบวนทัศน์คืออะไร กระบวนทัศน์มิใช่ถ้อยคำอลังการที่แม้แต่คนเขียนก็ไม่รู้เรื่องที่ตัวเองเขียน แล้วยื่นให้ผู้บริหารระดับสูงพูดตามสไลด์ที่เตรียมไว้ให้
วิสัยทัศน์และกระบวนทัศน์เป็นส่วนหนึ่งของ EF ซึ่งผู้บริหารที่มีอายุมากเกินสมควรไม่น่าจะมี ภายใต้สมมติฐานว่าคนรุ่นหลังสงครามโลกครั้งที่สองส่วนใหญ่ไม่มี EF อยู่ก่อนแล้ว
