นพ.ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์ เรื่อง
“อบต. ไม่ได้เรื่อง ทำเป็นแค่สร้างถนน”
“อบจ. ทำอะไรไม่เป็น ได้แต่เล่นพรรคเล่นพวก”
มีคำกล่าวดูหมิ่นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเสมอๆ และใช้คำดูหมิ่นนี้เป็นเหตุผลไม่ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจัดการท้องถิ่นด้วยตนเองอย่างเป็นอิสระเรื่อยมา
มักเพิ่มเติมด้วยว่า “เราต้องพัฒนาองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นก่อน”
“ผู้ชายที่ไม่มีเวลาให้ครอบครัว ไม่ใช่ลูกผู้ชาย”
วีโต คอร์เลโอเน่
มีคำกล่าวว่าหนัง The Godfather ภาคแรกปี 1972 มิใช่หนังแก๊งสเตอร์เท่านั้น แต่เป็นหนังครอบครัวด้วย มีตอนหนึ่งที่ดอน วีโต คอร์เลโอเน่ สอนลูกชายคนโต ซันนี่ เรื่องการทอดทิ้งภรรยาไปมีหญิงอื่น
อันที่จริง ไมเคิล คอร์เลโอเน่ ก็ทอดทิ้งภรรยาไปทำแต่งาน เจ้าพ่อที่แท้และยั่งยืนต้องดูแลภรรยาและครอบครัวให้ดีได้ด้วย มิเช่นนั้นก็จะอยู่ไม่ได้
องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นบางแห่งถูกกล่าวหาว่าเป็นมาเฟีย มาเฟียที่แท้ต้องดูแลลูกบ้านดีๆ เพราะหากดูแลไม่ดีก็จะอยู่ได้ไม่นาน ลูกบ้านเองก็ดูแลมาเฟียได้ และทำได้ง่ายกว่าการจัดการมาเฟียจากส่วนกลาง อย่างหลังนี้เราทำอะไรไม่ได้เลย ได้แต่นั่งดูตาปริบๆ
“อบต. ไม่ได้เรื่อง ทำเป็นแค่สร้างถนน” – สมัยที่ยังทำงานราชการมีเหตุให้ผู้เขียนต้องออกจากเส้นทางหลักของจังหวัดเข้าสู่ถนนเส้นเล็กเป็นระยะๆ อยู่บ้าง ด้วยการออกหน่วยแพทย์เคลื่อนที่ พอสว. ไม่มี อบต.ก็ไปไม่ได้นะเนี่ย
ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ก่อนที่โลกจะมีกาแฟปางขอน หน่วย พอสว. ของเราออกรถจากโรงพยาบาลในเมืองตั้งแต่เช้ามืดตีห้า ขับรถผ่านไปทางสิงห์ปาร์คทุกวันนี้ เฉียดวัดร่องขุ่นครั้งที่ยังเป็นวัดของชาวบ้าน มิใช่วัดของทัวร์ริสต์ แล้วเลี้ยวขวามุ่งสู่น้ำตกขุนกรณ์ น้ำตกขนาดกลางที่มีน้ำไหลแรงตลอดปีของจังหวัดเชียงราย
ระหว่างทางที่กำลังนั่งเพลินๆ นั้นเอง รถออกหน่วยของเราก็หักขวาออกจากถนนสองเลนเส้นเล็กๆ เข้าหาพุ่มไม้ แล้วพุ่งชนพุ่มไม้ข้างทางที่ขวางหน้า เหมือนในหนังเลย
หน่วยแพทย์ พอสว. สมัยก่อนใช้รถขับเคลื่อนสี่ล้อ รถขนาดยักษ์หนักหน่วงทะลวงพุ่มไม้เป็นรูผลุบเข้าสู่แดนสนธยา หายไปจากปัจจุบัน
หลังพุ่มไม้นั่นเอง รถเริ่มต้นหันหัวขึ้นท้องฟ้าเป็นมุมชัน ขับขึ้นเนินดินที่มีขนาดกว้างกว่าความกว้างของรถเล็กน้อย ด้านซ้ายเป็นหน้าผาดินรอถล่มในหน้าฝน ด้านขวาเป็นหุบเหวรอรถตกลงไป รถสูงขึ้นไปเรื่อยๆ ไม่หยุดยั้ง เหวด้านขวาลึกลงไปทุกทีๆ นานๆ มีชาวเขาเดินผ่านเราไป บ้างหอบของบนหลัง บ้างกระเตงลูกที่หน้าอก นานๆ จึงมีสักคนขี่รถเครื่องสวนทางเราลงไป หมวกกันน็อคไม่มี ทุกวันนี้ก็ไม่มี สสส.มาไม่ถึง
เวลาผ่านไปนานมากกว่าสองชั่วโมง รถของเราจึงถึงพื้นที่ราบแห่งหนึ่ง เป็นที่ราบกว้างใหญ่ แห้งแล้ง สามารถมองรอบทิศได้สามร้อยหกสิบองศาเป็นพาโนราม่า อากาศบริสุทธิ์ ไม่รู้อยู่ที่ใดบนโลก รู้เพียงว่าเรียกว่า ห้วยชมภู เขตอำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย
เนี่ยนะ! อำเภอเมือง
สมัยที่กฎหมายชันสูตรพลิกศพออกมาใหม่ๆ จิตแพทย์ก็ออกมาชันสูตรพลิกศพที่ห้วยชมภูนี้ด้วย เห็นแต่ศพ ไม่เห็นอะไรเลยเพราะมาตอนกลางคืน
เช้าวันนั้นมีชาวเขาเผ่าเย้า ปัจจุบันเรียกว่าเมี่ยน จำนวนประมาณ 400 คนรออยู่ มิใช่มาทั้งหมู่บ้าน แต่มาทั้งเทือกเขากระมัง
แพทย์คนเดียวตรวจผู้ป่วย 400 คนในหนึ่งวัน เราได้รับการบอกกล่าวแล้วว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่มิได้ป่วย เพียงแค่มาขอยาไปเก็บไว้ ดังนั้นไม่ต้องตรวจอะไรละเอียดมากนัก แต่พอนั่งลงตรวจจริง หนึ่งร้อยคนแรกก็ผ่านไปด้วยความพิถีพิถัน มากกว่าครึ่งมาด้วยอาการปวดนั่นปวดนี่ เจ็บนี่เจ็บนั่น หรือเป็นหวัดคัดจมูกแพ้อากาศจริงๆ เราก็ตรวจและให้ยา
แต่สามร้อยคนหลังเราไม่มีแรงเหลือเท่าไรนัก ด้วยไม่ออมแรงสำหรับการทำงานมาราธอนตั้งแต่แรก คุณภาพการตรวจจึงลดลง ไม่ใช่ซูเปอร์แมนนี่ เอาหูฟังขึ้นแตะหน้าอกผู้ป่วยแต่ละครั้งเริ่มไม่ได้ยินเสียงอะไร อย่าว่าแต่เสียงลมหายใจ เสียงหัวใจก็ไม่ได้ยิน ทั้งที่จำนวนคนเบาบางลงกว่าเมื่อตอนเช้า แต่ก็ยังคงหลั่งไหลลงมาจากยอดเขาหรือโผล่ขึ้นมาจากหุบเหวไม่ขาดสายอย่างน่ามหัศจรรย์ มองไปรอบๆ แล้วชวนหลงตนเองเป็นอันมาก ทั้งภูเขาลงมาหาเรา
คลังยาที่นำไปด้วยร่อยหรอลง เมื่อถึงร้อยคนสุดท้ายจึงต้องปันส่วนยากัน มิเช่นนั้นจะมิได้รับยากลับบ้านกันทุกๆ คน จะอย่างไรก็ต้องให้ยาติดมือบ้าง ไม่ให้อะไรเลยก็ไร้น้ำใจเกินไป
นึกถึงผู้ป่วยเหล่านี้เดินทางสามชั่วโมงไปรอคิวพบแพทย์ที่โรงพยาบาล แพทย์จบใหม่ที่เถรตรงกับวิชาการบางท่านให้ยาแก้ปวดลดไข้พาราเซตามอล 10 เม็ด เพราะตรวจไม่พบอะไร ชาวบ้านชาวเขาโกรธมากไปร้องเรียน
จะเห็นว่าการประกอบโรคเป็นศิลปะ เรารักษาสมดุลระหว่างการช่วยเหลือผู้ป่วยทั้งร่างกายและจิตใจกับการตรวจรักษาตามมาตรฐาน นี่คืองานศิลปะดังที่ว่าๆ กัน
ในที่ประชุมคณะกรรมการควบคุมคุณภาพและมาตรฐาน สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ช่วงที่ผมนั่งประชุมอยู่ 4 ปีนั้น มีมากกว่า 2-3 ครั้งที่จะได้ยินอาจารย์ชั้นผู้ใหญ่สักคนพูดว่า การประกอบโรคศิลปะนั้น ชื่อบอกอยู่แล้วว่าเป็นศิลปะ จึงไม่สามารถใช้มาตรฐานมาตรวจจับได้ อาจารย์ท่านนี้พูดประโยคนี้ตอนที่เห็นอยู่ว่าแพทย์บางคนละทิ้งหน้าที่จากโรงพยาบาลรัฐไปทำงานที่โรงพยาบาลเอกชนจริงๆ นั่นสร้างความเป็นเดือดเป็นแค้นให้แก่ภาคประชาชนได้ทุกครั้ง
หมอฟันที่ไปออกหน่วยกับเรามักเป็นคนที่ทำงานหนักที่สุด ถอนฟันกันมือหงิกงอ เลือดไหลนองเต็มถัง ดูได้การได้งานเป็นอันมาก เสร็จงานแล้วต้องช่วยกันงัดนิ้วมือท่านออก
เภสัชกรและคนจัดยาที่ไปกับเราก็เช่นกัน นับเม็ดยากันไม่หวาดไม่ไหว มิได้นั่งเลย
ทั้งหน่วยดูเหมือนจะมีแต่ผู้เขียนกระมังที่สบายกว่าเพื่อน นั่งตรวจคนไป 400 คนอย่างไม่ยากเย็นอะไร เมื่อยมือตรงไหว้ 400 ครั้งและยกหูฟังขึ้นลง 400 ครั้งเสียมากกว่า
อย่างไรก็ตาม
ในจำนวนคน 400 คนนั้นมีไม่น้อยที่ป่วยด้วยโรคเรื้อรัง เวลานั้นยังพบโรคเรื้อน ซึ่งน่าตื่นเต้นมาก เพราะเคยเห็นแต่ที่โรงพยาบาลศิริราชสมัยเรียนแพทย์ และที่หุบเขาโรคเรื้อนในหนัง Ben-Hur ฉบับปี 1959 เมื่อชาร์ลสตัน เฮสตันปีนลงไปตามหาแม่และน้องสาว นอกจากนี้ยังมีแผลเรื้อรังแบบอื่นๆ
ที่สำคัญคือวัณโรค เอเชียรวมทั้งประเทศไทยเป็นถุงใส่วัณโรคมาช้านาน และทุกวันนี้ก็ยังเป็นเช่นนั้นอยู่ แม้ว่าเราจะออกมาตรการจัดการเชื้อวัณโรคดื้อยามาแล้วหลายสิบปี แต่เราก็ยังไม่สามารถหยุดยั้งเชื้อวัณโรคได้ เรามีระบบราชการที่ใช้การไม่ได้มานานมาก และยังคงเป็นอยู่ต่อไป
เราก็ทำได้เพียงแค่ทำตามคำสั่งที่ผู้หลักผู้ใหญ่ในห้องประชุมที่กรุงเทพฯ ส่งมา คิดอะไรเองไม่ได้
ต้อกระจก ต้อหิน เบาหวานขาดยา ความดันสูงขาดยา เหล่านี้เป็นปัญหาสาธารณสุขเสมอมา นานๆ ครั้งหนึ่งจึงมีทีมจักษุแพทย์จากส่วนกลางมาผ่าตัดต้อกระจกให้แก่ผู้ป่วยครั้งละมากๆ ทุกวันนี้ก็ยังคงทำเช่นนั้นอยู่ด้วยความช่วยเหลือของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติที่ตั้งเป้าจะกวาดล้างต้อกระจกให้หมดไปสักวันหนึ่ง เป็นเป้าหมายที่ชัดเจน
คือส่วนกลางมาช่วยเหลือส่วนภูมิภาค เราอยู่ภายใต้โครงสร้างนี้มานานมาก และไม่สามารถดิ้นหลุดออกไปง่ายๆ ด้วยเหตุผลเดิมๆ คือส่วนภูมิภาคหรือส่วนท้องถิ่นไม่เก่งพอ
แล้วพิษสุนัขบ้าก็กลับมาระบาดอีกครั้งหนึ่งอย่างน่ามหัศจรรย์
หน่วยแพทย์ พอสว. เตรียมอาหารกลางวันไปเสมอ กว่าพวกเราจะได้กินอาหารก็เย็นชืด แต่อาหารที่เตรียมไปก็ทำไว้เผื่อให้กินตอนเย็นชืดอยู่แล้ว นี่เป็นเรื่องหนึ่งที่น่าประทับใจ นั่นคือหน่วยของเราไม่รบกวนเจ้าบ้าน เปรียบเทียบกับการมาถึงของข้าราชการชั้นผู้ใหญ่จากส่วนกลาง แม้กระทั่งการออกหน่วยผ่าตัดของโรงเรียนแพทย์จากส่วนกลางบางแห่ง เจ้าบ้านต้องเตรียมอาหารกลางวัน อาหารเย็น งานเลี้ยงกลางคืน สถานที่ท่องเที่ยว และของฝาก
บนดอยสูงท่ามกลางอากาศบริสุทธิ์ เชื้อวัณโรค และกลิ่นเสื้อผ้าชาวเขาที่ตลบอบอวลไปทั่วบริเวณ มีหลายๆ เรื่องที่สะท้อนระบบบริการสาธารณสุขและความเป็นพลเมืองของประเทศ (citizenship) เรื่องราวหลากหลายนับร้อยเรื่องสานกันเป็นร่างแหอย่างซับซ้อน เกือบจะเหมือนหรือเหมือนปมกอร์เดียนที่พระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราชฟันขาด กล่าวคือส่วนกลางอย่างอเล็กซานเดอร์ก็แก้ไม่ได้ ทำได้เพียงแค่ทำลาย คือปีที่ 333 ก่อนคริสตกาล เมื่ออเล็กซานเดอร์เดินทัพถึงกอร์เดียน เมืองหลวงของอาณาจักรไฟร์เจีย เห็นเกวียนเทียมวัวถูกมัดเอาไว้กับเสาด้วยปมเชือกที่มัดซ้อนกันหลายชั้น มีคำทำนายว่าปมนี้จะถูกแก้ด้วยผู้พิชิตเอเชียเท่านั้น อเล็กซานเดอร์จึงชักดาบฟันขาด
คน 400 คนนี้เป็นประชาชนชายขอบ เราทำเพียงเอายามาให้ แต่เรามิได้คิดจะพัฒนาพวกเขาเป็นพลเมืองเท่าไรนัก เรารับภาระเลี้ยงดูพวกเขาไปเรื่อยๆ เพียงเพื่อธำรงอำนาจของเราเองให้คงอยู่ หรือว่าเราควรทุ่มงบประมาณให้พวกเขาเป็นพลเมือง พลเมืองจึงมีคุณภาพ ย้อนกลับมาทำประโยชน์แก่ประเทศชาติ
เรื่องจะวนกลับไปที่วาทกรรมเดิมอีก มีคนไทยยากจนอีกมากรองบประมาณและความช่วยเหลืออยู่ จะเอาเงินมาใช้กับคนชายขอบที่มิใช่คนไทยได้อย่างไร
แล้วด้วยวาทกรรมทำนองนี้นั่นเอง ทุกวันนี้เราจึงรับลงทะเบียนแรงงานต่างด้าวกันทั้งวันทั้งคืนแทบทุกจังหวัด เพียงเพื่อตีตราให้อยู่หมัด ติดตามและควบคุมให้ใกล้ชิด แต่ไม่เคยคิดเรื่องความเป็นพลเมือง
กว่าเราจะได้ลงจากดอยในวันนั้นก็บ่ายคล้อย มัดโซ่เข้ากับล้อรถแล้วขับลงมา กว่าจะถึงบ้านก็สี่ทุ่ม เทียบกับชาวเขาบนดอยเราก็เหมือนส่วนกลางที่ชอบ “เอาของไปให้” ไม่รู้จักจบสิ้น
แล้วเราก็ทรุดลงทุกวัน หลังแอ่น
