นพ.ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์ เรื่อง
“เหมือนปาฏิหาริย์เลย โยม” เป็นพระรูปหนึ่งบนดอยเล็กๆ ข้างซูเปอร์ไฮเวย์ระหว่างทางจากตัวเมืองเชียงรายไปแม่สายเล่าให้ผู้เขียนฟัง
คือวัดสันขวาง
วัดสันขวางเดิมเป็นวัดเล็กๆ ที่ขึ้นอยู่กับวัดหลวงที่พื้นราบไม่มีพระอยู่ประจำ ผู้เขียนเลี้ยวรถขึ้นไปดูในปีหนึ่งด้วยเห็นพระธาตุเรืองรองสะท้อนแสงยามเช้า ครึ่งทางขึ้นดอยเป็นพระพุทธเจ้าห้าพระองค์สร้างหันหน้าไปทางทิศตะวันออกสวยงามมาก แต่น่าเสียดายที่ไม่มีใครดูแลบริเวณโดยรอบ ถูกปล่อยทิ้งให้เสื่อมโทรม
ข้างบนวัดยิ่งเสื่อมโทรม มีสิ่งก่อสร้างทิ้งๆ ขว้างๆ และขยะมากมาย ห้องน้ำที่เคยสร้างไว้ดีแล้วปรักหักพัง ตัดกันกับพระธาตุ พระพุทธ พระทันใจ และพระนอนที่ดูงดงาม “ไม่” สมส่วนเป็นธรรมดาตามฝีมือสล่าชาวบ้าน มีคุณค่าควรแก่การอนุรักษ์และปัดกวาดทำความสะอาดรอแขกแก้วมาเยือน
แล้ววันหนึ่งก็มีพระมาอยู่ ท่านว่าท่านมาจากเชียงใหม่ วัดก็สะอาดสอ้านทันใด ผู้เขียนยังคงขึ้นไปไหว้พระทำบุญเป็นบางเวลาและยืนชื่นชมเชียงรายจากที่สูงเป็นครั้งๆ
แต่แล้ววันหนึ่งพระท่านก็พูดไม่ได้ แขนขาอ่อนแรง ชาวบ้านที่พบพาไปโรงพยาบาลเชียงรายในตัวเมืองซึ่งห่างออกไป 20 กิโลเมตรทันที โรงพยาบาลได้รับการสนับสนุนยาละลายลิ่มเลือดจากสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติอยู่แล้วตามโครงการโรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตัน (Stroke Fast Track) ที่ผู้ป่วยหลอดเลือดสมองตีบจะต้องได้รับยาละลายลิ่มเลือด rt-PA ภายในเวลา 4 ชั่วโมง
แล้วผลลัพธ์เป็นอย่างที่พระท่านเล่า “เหมือนปาฏิหาริย์เลย โยม” พูดได้และแขนขากลับมาดีดังเดิมทันตา
ไม่เหมือนบิดาของผู้เขียนเมื่อสามสิบปีก่อน ท่านทนทุกข์ทรมานด้วยอัมพาตครึ่งซีกอยู่นานสามปีก่อนจะถึงแก่กรรมด้วยสมัยนั้นยังไม่มียาตัวนี้ และว่าที่จริงถึงจะมีก็ไม่มีปัญญาจ่าย อย่าว่าแต่ร่วมจ่าย
สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติจัดสรรงบประมาณเพื่อการนี้ให้แก่โรงพยาบาลประมาณ 60,000 บาท ในปีที่เปิดโครงการ ก่อนที่จะปรับเป็น 49,000 บาทในเวลาต่อมา อย่างไรก็ตามเครดิตที่หนึ่งเราควรยกให้คุณหมอและทีม ทีมที่วินิจฉัยเบื้องต้นได้รวดเร็ว คุณหมอที่วินิจฉัยยืนยันได้เฉียบขาดแล้วไม่ลังเลสั่งการรักษาทันท่วงที
“ลุงตายแล้วเน่อ” เป็นคนรู้จักกันมานานโทรศัพท์มาหาจากอำเภอหนึ่งริมแม่น้ำโขง
เมื่อสอบถามจึงรู้ว่าลุงเป็นอัมพฤกษ์พูดไม่ได้แขนขาอ่อนแรงมาได้สองปีแล้ว วันที่เป็นใหม่ๆ เมียก็พาไปโรงพยาบาลในทันทีแล้วคุณหมอก็รับไว้สังเกตอาการอยู่ 3-4 วันก่อนที่จะให้กลับบ้านแล้วนัดมาทำกายภาพบำบัด ซึ่งก็เป็นไปตามที่ควรจะเป็นไปเสียเป็นส่วนมาก นั่นคือชาวบ้านไม่สามารถไปโรงพยาบาลทำกายภาพบำบัดได้ตามที่คุณหมอนัดเสียมาก บ้านห่างไกลเข้าไปตามถนนเส้นน้อยที่แยกจากทางหลวง บวกกับความไม่มีเวลาของญาติๆ ที่ต้องทำมาหากิน จึงว่าถึงมี 30 บาทรักษาทุกโรคครอบคลุมเวชศาสตร์ฟื้นฟูก็มิได้ใช้ เพราะไม่มีปัญญาจะหาค่ารถไปใช้
กรณีนี้เราไม่ทราบรายละเอียดว่าคุณหมอมิได้ส่งตัวคุณลุงไปโรงพยาบาลจังหวัดเพราะไม่รู้หรือเพราะติดข้อบ่งชี้อื่นๆ เพราะว่าที่จริงแล้วโครงการนี้ดำเนินมานานกว่าสองปีแล้ว
“นี่ถ้าเป็นผมจะได้ยาตัวนี้มั้ยนี่” ผู้เขียนถามแพทย์รุ่นน้องที่ทำงานที่โรงพยาบาลโคราชเมื่อประมาณ 5 ปีก่อน คุณหมอมีอาการแขนอ่อนแรงข้างหนึ่งอย่างเฉียบพลันระหว่างขับรถอยู่ในกรุงเทพฯ เพื่อนแพทย์แนะนำให้วกรถเข้าโรงพยาบาลรามาธิบดีโดยด่วนที่สุดและได้รับยาทันท่วงที
คณบดีอีกอย่างน้อยสองคนที่ผู้เขียนรู้จักได้รับยาตัวนี้ แล้วทั้งสองท่านก็ยังทำงานอยู่จนถึงทุกวันนี้
“เฮ้ย ผู้อำนวยการ กูปากเบี้ยว” คุณหมออีกคนหนึ่งที่โรงพยาบาลเกิดอาการพูดไม่ชัดกะทันหันและมีแขนขาอ่อนแรงเล็กน้อย เป็นเพราะมีเพื่อนฝูงระดับผู้อำนวยการโรงพยาบาลขนาดยักษ์ในเขตกรุงเทพมหานครอีกเช่นเดียวกันที่ช่วยให้ได้รับยาในเวลาที่รวดเร็วมาก แล้วสามารถกลับมาทำงานต่อได้อีกหลังจากพักฟื้นช่วงเวลาหนึ่ง
“เขาคิดหกหมื่นบาทครับ เบิกได้สองหมื่น” เป็นข้าราชการภูธรอำเภอหนึ่งถูกเข็นเข้าโรงพยาบาลเอกชนแถวบ้าน ดังที่ทราบว่าคิวโรงพยาบาลเอกชนนั้นไม่ยาว ถึงจะยาวก็เร็ว ระยะเวลาจากที่รถเทียบหน้าห้องฉุกเฉินไปจนถึงผู้ป่วยได้พบแพทย์นับกันเป็นนาทีและเป็นตัวชี้วัดคุณภาพหนึ่งของโรงพยาบาล บางคนเรียกว่า Door to Doctor Time ตัวเลขนี้จะถูกประกันเอาไว้สำหรับโรคที่ต้องการการรักษาด้วยความเร็วสูง เช่น โรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย เป็นต้น
อีกโครงการหนึ่งที่สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติให้การสนับสนุนคือโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลันชนิดที่มีการยกขึ้นก็คลื่นไฟฟ้าส่วน ST (ST-elevation myocardial infarction fast track) เรียกย่อว่า STEMI เหมาจ่ายรายละ 49,000 บาทเช่นกัน (ตัวเลขปี พ.ศ. 2561)
ที่โรงพยาบาลของรัฐ บางทีอายุรแพทย์ของเราก็ทำงานได้ไม่ถนัดด้วยตัวชี้วัดนี้ใช้เวลานานมาก เริ่มตั้งแต่รถหาทางเข้าโรงพยาบาล หาที่จอด ดีหน่อยตรงไปห้องฉุกเฉินแต่ทางไปถึงห้องฉุกเฉินก็มีรถหนาแน่นอีก รอเวลาเวรเปลเคลื่อนเปลมาหาจะเร็วหรือช้าตามภาระงานเวลานั้น ฝ่าความแออัดของห้องฉุกเฉิน ขั้นตอนการทำบัตร รวมทั้งความเร็วในการตามแพทย์ ความเร็วในการส่งปรึกษาอายุรแพทย์ ความเร็วของการมาถึงห้องฉุกเฉินของอายุรแพทย์ หรือหากโชคไม่ดีโรงพยาบาลจัดระบบให้ผู้ป่วยไปถึงหอผู้ป่วยก่อนแล้วค่อยตามอายุรแพทย์ ผู้ป่วยจะต้องรอเวลาเคลียร์สิทธิ รอเวรเปลอีก 1 รอบ รอคิวที่ลิฟท์ส่งผู้ป่วย รอเคลียร์เตียงว่าง รอพยาบาลซึ่งอัตรากำลังไม่พอเพียงอยู่แล้วโดยเฉพาะในหอผู้ป่วยอายุรกรรมของแทบทุกโรงพยาบาลรัฐ ซึ่งน่าจะมีสภาพเหมือนสนามรบมากกว่าที่จะเป็นสถานพยาบาล
“โรงฆ่าสัตว์” เป็นเพื่อนชาวตะวันตกคนหนึ่งพูดกับผู้เขียนเมื่อเดือนที่แล้วนี้เองเมื่อเขาได้เห็นสภาพของหอผู้ป่วยอายุรกรรมในโรงพยาบาลจังหวัดแห่งหนึ่ง ยุ่งเหยิง วุ่นวาย และพยาบาลทำงานสายตัวแทบขาดด้วยค่าตอบแทนน้อยนิด ห้ามลา และห้ามป่วย
ทั้งนี้ยังไม่นับว่าอายุรแพทย์จะต้องส่งตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์สมองอีก ทั้งหมดนี้ต้องแล้วเสร็จในเวลา 4 ชั่วโมงเพื่อให้ผลลัพธ์ของการฉีดยาละลายลิ่มเลือดดีที่สุด จะเห็นว่า D2DT เป็นตัวชี้วัดที่ช่วยชีวิตคนคนหนึ่งให้เปลี่ยนสภาพจากผักเป็นคนได้ในเวลาเป็นนาที อยู่ที่ระบบคุณภาพของโรงพยาบาลนั้นจะดีมากพอที่อายุรแพทย์จะทำงานได้หรือเปล่า
แต่ระบบคุณภาพที่มีอยู่ทุกวันนี้ก็ดูเหมือนว่าจะใช้อายุรแพทย์ไปทำเอกสารคุณภาพเสียมากกว่าอยู่ดี
“หาห้องพิเศษให้หน่อยสิ” ภรรยาของผู้ป่วยโทรศัพท์มาขอความช่วยเหลือในวันเดียวกับที่ได้ยาละลายลิ่มเลือด ภาวะฉุกเฉินผ่านไปได้ด้วยดีด้วยฝีมือโรงพยาบาลเอกชนและระบบเบิกของข้าราชการ ตอนนี้ถึงเวลาประหยัดค่าใช้จ่าย และหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าช่วยได้
“คุณลุงตายแล้วเน่อ” แทบจะวันเดียวกันที่บ้านเราได้รับข่าวคนรู้จักที่อีกอำเภอหนึ่งชายแดน ผู้ป่วยคนนี้ไม่ได้ไปโรงพยาบาลด้วยซ้ำไป หลังจากมีอัมพฤกษ์แล้วก็นอนอยู่บ้านเป่าน้ำมนตร์ไปเรื่อยๆ จนตาย ทั้งที่โรงพยาบาลชุมชนต้นสังกัดอยู่ห่างจากโรงพยาบาลจังหวัดเพียง 60 กิโลเมตร
เขียนเท่านี้คนเชียงรายก็จะรู้กันว่ากำลังพูดถึงอำเภออะไร คืออำเภอแม่สาย ที่ซึ่งเด็กๆ ติดอยู่ในถ้ำหลวง 10 วัน กว่าจะช่วยเหลือออกมาได้
การจัดการสิ่งกีดขวางในถ้ำเพื่อนำเด็กออกมาต้องการเทคโนโลยีที่ดี การจัดการที่ดี และอาจจะต้องการพลังความรู้หรือพลังความเชื่อของชาวบ้านด้วย จะขาดส่วนใดส่วนหนึ่งก็มิสามารถช่วยเหลือเด็กได้สำเร็จ
การขจัดสิ่งกีดขวางในเส้นเลือดสมองหรือเส้นเลือดหัวใจก็เช่นกัน
