อ่านตอนที่ 1: เศรษฐกิจแพลตฟอร์มกับความท้าทายของเศรษฐกิจไทย (1): สู่โลกของเศรษฐกิจแพลตฟอร์ม
อ่านตอนที่ 2: เศรษฐกิจแพลตฟอร์มกับความท้าทายของเศรษฐกิจไทย (2): การผูกขาด การแข่งขัน และโจทย์ใหญ่ของการกำกับดูแล
อ่านตอนที่ 3: เศรษฐกิจแพลตฟอร์มกับความท้าทายของเศรษฐกิจไทย (3): คุณภาพชีวิตแรงงานในเศรษฐกิจแพลตฟอร์ม
อ่านตอนที่ 4: เศรษฐกิจแพลตฟอร์มกับความท้าทายเศรษฐกิจไทย (4): แพลตฟอร์มกับการสร้างประโยชน์สาธารณะ
ซีรีส์เศรษฐกิจแพลตฟอร์มกับความท้าทายของเศรษฐกิจไทยได้สำรวจประเด็นปัญหา ความรู้ และแนวนโยบาย จากการพูดคุยแลกเปลี่ยนในวงชุมชนนโยบายเศรษฐกิจแพลตฟอร์มในมิติสำคัญ 4 ด้าน ได้แก่ การสร้างเสริมความสามารถทางการแข่งขันของประเทศไทย นโยบายส่งเสริมการแข่งขันทางการค้า นโยบายการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของแรงงาน และนโยบายในการลดผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมและสร้างประโยชน์สาธารณะ
โดยข้อเสนอใน 4 ด้านนี้สามารถสังเคราะห์ออกมาได้เป็นแนวทาง 9 ประการที่ประเทศไทยควรทำ ได้แก่
ประการแรก การจะเพิ่มความสามารถทางการแข่งขันของประเทศไทยภายใต้เศรษฐกิจแพลตฟอร์ม ควรมุ่งไปที่การสร้างสภาพแวดล้อมและโครงสร้างพื้นฐานของประเทศให้เหมาะสม โดยจำเป็นจะต้องพัฒนาตลาดทุนที่รองรับความเสี่ยงในการลงทุนพัฒนาเทคโนโลยี พัฒนาตลาดแรงงานที่มีทักษะรองรับ และลงทุนกับการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทางเทคโนโลยี
ประการที่สอง ภาครัฐไม่ควรเข้ามาลงทุนเพื่อสร้างธุรกิจแพลตฟอร์มเอง แต่ควรมุ่งไปที่การสนับสนุนธุรกิจแพลตฟอร์มทั้งที่มีอยู่เดิมและที่เกิดขึ้นใหม่ให้แข่งขันได้ดี ในการสนับสนุนธุรกิจแพลตฟอร์มรายใหม่นั้น ภาครัฐต้องปรับมุมมองโดยไม่เน้นการเติบโตระยะสั้น และต้องยอมรับความเสี่ยงและโอกาสการล้มเหลวที่สูงของธุรกิจสตาร์ตอัป (start-up) นอกจากนี้ บทบาทการสร้างข้อมูลที่เปิดเผย การสนับสนุนการแข่งขันทางการค้าที่เป็นธรรม และการปรับระบบการเก็บภาษีให้มีความเสมอภาคระหว่างธุรกิจไทยและต่างประเทศ ยังเป็นบทบาทสำคัญที่ภาครัฐควรมุ่งทำ
ประการที่สาม การกำกับดูแลการแข่งขันทางการค้าระหว่างธุรกิจแพลตฟอร์มนั้น ควรมีการพัฒนาศักยภาพการวิเคราะห์อำนาจเหนือตลาดให้เท่าทันรูปแบบการแข่งขันที่เปลี่ยนแปลงไปของธุรกิจแพลตฟอร์ม โดยให้ความสำคัญกับบทบาทของข้อมูล การกำกับดูแลการแข่งขันต้องวางเป้าหมายไปที่การป้องกันไม่ให้เกิดการลดทอนตัวเลือกที่ผู้ใช้บริการจะมีได้ เช่น ป้องกันการล็อกอินผู้ใช้บริการให้อยู่กับแพลตฟอร์มใดแพลตฟอร์มหนึ่ง การกำกับดูแลการแข่งขันทางการค้าของธุรกิจแพลตฟอร์มจะต้องเกิดขึ้นไปพร้อมๆ กับกระบวนการคุ้มครองผู้บริโภค และการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล
ประการที่สี่ นอกเหนือจากการพัฒนาการกำกับดูแลให้เท่าทันการเปลี่ยนแปลงของเศรษฐกิจแพลตฟอร์ม สิ่งสำคัญที่องค์กรกำกับดูแลการแข่งขันทางการค้าในประเทศไทยต้องทำเช่นกันก็คือการพัฒนากระบวนการตีความกฎหมายและการบังคับใช้กฎหมายด้านการแข่งขันทางการค้าให้มีผลได้จริง นอกจากนี้ ควรมีการจัดสมดุลระหว่างการกำกับดูแลและการเปิดโอกาสให้ธุรกิจแพลตฟอร์มใหม่ๆ เกิดขึ้นได้โดยไม่ต้องเผชิญกฎเกณฑ์ที่มากเกินไป
ประการที่ห้า รัฐควรเข้ามาช่วยมีบทบาทกำหนดมาตรฐานเรื่องค่าตอบแทนขั้นต่ำและแนวทางการจ้างงานสำหรับแรงงานบนแพลตฟอร์ม รวมไปถึงช่องทางการระงับข้อพิพาทระหว่างแรงงานกับแพลตฟอร์มที่รวดเร็วขึ้น โดยควรมีการขอความร่วมมือธุรกิจแพลตฟอร์มในการแบ่งข้อมูลด้านสภาพการทำงาน เช่น อัตราการเกิดอุบัติเหตุ และชั่วโมงการทำงาน เพื่อนำมาพัฒนามาตรการรองรับปัญหาได้ ที่สำคัญ ควรมีการส่งเสริมศักยภาพของแรงงานเองในการรวมกลุ่มเพื่อให้มีอำนาจต่อรองกับแพลตฟอร์มได้ โดยแรงงานควรได้รับการสนับสนุนความรู้พื้นฐานเรื่องสิทธิแรงงาน สัญญาจ้างที่เป็นธรรม และควรมีการพัฒนากรอบกฎหมายเพื่อรองรับการต่อรองระหว่างกลุ่มแรงงานกับธุรกิจแพลตฟอร์ม
ประการที่หก ควรมีการพัฒนาระบบสวัสดิการเพื่อรองรับแรงงานที่ทำงานเป็นประจำบนแพลตฟอร์ม โดยสำหรับแรงงานที่มีลักษณะการทำงานไม่แตกต่างไปจากลูกจ้างประจำควรมีโอกาสเข้าถึงสวัสดิการในลักษณะที่ใกล้เคียงกับที่ลูกจ้างประจำโดยทั่วไปได้รับ นอกจากนี้ ควรมีการพัฒนาระบบประกันสังคมให้ครอบคลุมแรงงานอิสระ โดยปรับระบบประกันสังคมให้มีความยืดหยุ่นและรองรับการทำงานในรูปแบบที่เปลี่ยนแปลงไปของการจ้างงานบนแพลตฟอร์มได้ เช่น รองรับการทำงานที่เป็นครั้งคราว และมีการเปลี่ยนแปลงผู้จ้างงานบ่อยครั้ง และในระยะยาว ยังสามารถมองไปถึงการขยับขยายระบบสวัสดิการให้เกิดการดูแลแบบถ้วนหน้าในแง่มุมต่างๆ มากขึ้น เพื่อให้แรงงานบนแพลตฟอร์มที่จะเพิ่มจำนวนมากขึ้นนั้นสามารถเข้าถึงสวัสดิการเป็นสิทธิพื้นฐาน
ประการที่เจ็ด ต้องมีการวางเป้าหมายที่ชัดเจนในการลดปัญหาสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะปัญหาขยะที่เกิดจากธุรกิจแพลตฟอร์ม และวางกลไกที่จะช่วยให้ไปถึงเป้าหมายนั้นๆ ได้จริงไม่ว่าจะเป็นการข้อความร่วมมือและมาตรการเชิงบังคับ ทั้งนี้ควรมีการสร้างการตื่นตัวในกลุ่มผู้บริโภค และสร้างมาตรฐานสิ่งแวดล้อมที่สาธารณชนรับรู้และให้คุณค่าประกอบไปกับการใช้งานแพลตฟอร์ม เพื่อเป็นเครื่องมือผลักดันเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับการใช้งานแพลตฟอร์มทั้งในกลุ่มผู้บริโภคและกลุ่มร้านอาหาร
ประการที่แปด ควรมีการผลักดันให้ข้อมูลจากเศรษฐกิจแพลตฟอร์มได้รับการนำมาใช้ในทางที่เกิดประโยชน์กับสาธารณะได้ ผ่านการสร้างความร่วมมือและความไว้วางใจระหว่างภาครัฐและภาคธุรกิจ ทั้งนี้ภาครัฐสามารถเป็นตัวอย่างของการเปิดเผยข้อมูลเพื่อนำไปสู่ประโยชน์สาธารณะได้จากการสนับสนุนแนวทาง ‘ข้อมูลเปิด’ (open data) ขณะเดียวกันก็ต้องสร้างความมั่นใจกับการขอข้อมูลจากธุรกิจเอกชนว่าจะไม่นำไปสู่ปัญหาข้อมูลรั่วไหลหรือการเสียเปรียบทางธุรกิจ
ประการที่เก้า การสนับสนุนให้เกิดแพลตฟอร์มในลักษณะที่ตอบโจทย์กับการสร้างประโยชน์สาธารณะ สามารถเกิดขึ้นได้ผ่านช่องทาง เช่นการเปิดโอกาสให้มีการร่วมทุนระหว่างรัฐและเอกชนในการพัฒนาแพลตฟอร์มสำหรับแก้ปัญหาคุณภาพชีวิตในด้านต่างๆ ทั้งนี้ควรมีการพัฒนาสภาพแวดล้อมที่จะสนับสนุนให้แพลตฟอร์มในลักษณะนี้เกิดขึ้นได้ง่ายขึ้นไปพร้อมๆกัน โดยเฉพาะการกระจายอำนาจให้รัฐบาลในระดับท้องถิ่นมีอิสระและมีงบประมาณในการร่วมมือกับเอกชนเพื่อพัฒนาแพลตฟอร์มในพื้นที่ได้ และการเปิดพื้นที่ในลักษณะแซนด์บ็อกซ์ (sandbox) เพื่อสนับสนุนการทดลองนวัตกรรมโดยไม่ต้องเผชิญอุปสรรคจากกฎเกณฑ์
เรื่อง: ธร ปีติดล
