:: ‘สว่างแดนดินถิ่นภูพาน 2565’ ครบรอบ 61 ปีประหารชีวิตครูครองจันดาวงศ์และครูทองพันธ์สุทธิมาศ ::
“เผด็จการจงพินาศ ประชาธิปไตยจงเจริญ”
คือคำกล่าวสุดท้ายของครูครอง จันดาวงศ์ หนึ่งในสมาชิกขบวนการเสรีไทยอีสาน และอดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดสกลนคร ก่อนเสียงปืน 90 นัดจะดังขึ้นตามหลัง หมายปลิดชีวิตเจ้าของประโยคดังกล่าว และสหายร่วมอุดมการณ์อย่างครูทองพันธ์ สุทธิมาศ ในวันที่ 31 พฤษภาคม 2505
ครูครองและครูทองพันธ์ถูกจับในข้อหากบฏต่อภัยความมั่นคงและถูกกล่าวหาว่าเป็นคอมมิวนิสต์ หลังจำคุกได้เพียง 5 วัน ทั้งสองต้องเดินเข้าสู่แท่นประหารโดยไม่มีการไต่สวนหาข้อเท็จจริง ภายใต้กฎหมายพิเศษมาตรา 17 ที่จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ผู้ก่อรัฐประหารถือไว้ใช้กำจัดคนเห็นต่างจากรัฐ
แม้เผด็จการจะพรากลมหายใจของข้าราชการครูทั้งสองไป แต่อุดมการณ์และการต่อสู้ของพวกเขายังคงมีชีวิตจนถึงปัจจุบัน
ในวาระครบรอบ 61 ปี การประหารนักเคลื่อนไหวประชาธิปไตยจากอีสาน ศูนย์การเรียนรู้ครูครอง จันดาวงศ์ จัดกิจกรรมรำลึก ‘สว่างแดนดิน ถิ่นภูพาน 2565’ โดยมีวิทิต จันดาวงศ์ ลูกชายของครูครองมาร่วมงาน พร้อมกับนักวิชาการ นักปฏิบัติการณ์ศิลปะ ศิลปิน และนักเรียน นักศึกษาที่มาร่วมเรียนรู้ประวัติศาสตร์การต่อสู้ของนักเคลื่อนไหวอีสาน พร้อมทั้งรับมอบทุนเพื่อส่งเสริมด้านการศึกษาจากศูนย์การเรียนรู้ครูครอง จันดาวงศ์
วิทิต จันดาวงศ์ เล่าย้อนถึงความทรงจำที่ได้ติดตามดูพ่อทำงานด้านการเมือง เขายกตัวอย่างเหตุการณ์ที่ทำให้ชาวบ้านนับถือครูครองว่า “พ่อมักใช้วัฒนธรรมคนอีสานเข้าถึงปัญหาชาวบ้าน เช่น เวลาไปลงแขกเกี่ยวข้าวช่วยกัน ก็จะถามไถ่ปัญหาชีวิตไปด้วย หลังสฤษดิ์ยึดอำนาจ พ่อไม่ได้เป็นผู้แทนแล้ว ก็ยังกลับมาคิดว่าต้องทำอย่างไรถึงจะแก้ปัญหาความทุกข์ร้อนของชาวบ้านได้ ตกเย็นมาชาวบ้านก็จะมาคุย เพราะความลำบากทางเศรษฐกิจตอนนั้นมีสูงมาก”
แม้จะต่อสู้เพื่อปากท้องและความเป็นธรรมจนเป็นดั่งหวังของประชาชน แต่ในสถานการณ์ที่รัฐจับตาผู้เห็นต่างจนนำไปสู่การประหาร ทำให้ชาวบ้านกลัว ไม่กล้าพูดถึงและไม่กล้าเข้าใกล้ครอบครัวของครูครองและครูทองพันธ์ จนสมาชิกครอบครัวหลายคนต้องแยกย้าย เปลี่ยนนามสกุล และหลบหนีออกไปที่อื่น ในขณะที่วิทิตถูกจับตาและคุมขังซ้ำแล้วซ้ำเล่า อย่างไรก็ตาม เมื่อกระแสลมพัดพาให้สังคมการเมืองเปลี่ยนไป ในรอบ 6 ทศวรรษมานี้ วิทิตจึงได้เห็นความหวังจากคนรุ่นใหม่มากกว่าเดิม
“ตอนนี้ภูมิใจกับคนรุ่นใหม่ที่มีความคิดก้าวหน้ามาก เมื่อเทียบกับแต่ก่อนที่เราต้องสู้อย่างโดดเดี่ยว การมองเห็นคนรุ่นใหม่ออกมาพูด ก็ทำให้มีความหวังมากขึ้น […] ยุคนี้ความคิดสังคมก้าวหน้า คนรุ่นใหม่ได้รับการศึกษามากขึ้น มีโลกโซเชียลเข้ามาช่วย พวกเขาก้าวหน้าจนทะลุฟ้า ผมชมเชยนะ เขามีความคิดและแสดงออกอย่างเปิดเผย ชูธงเรื่องนี้ขึ้นมาได้ แต่สมัยผมไม่ได้ บรรดาความเชื่อของคนในสังคมก็ยังเชื่อตามฝ่ายปกครองมาก ไม่ใช่เรื่องง่าย”
นอกจากนี้ ยังมีปฏิบัติการศิลปะที่หลักประหารของครูครองและครูทองพันธ์ โดยมีการอ่านคำประกาศประหารประชาชน ตั้งแต่ยุคกบฏผู้มีบุญ การประหารครูครองและครูทองพันธ์ ไปจนถึงประกาศกระชับพื้นที่การชุมนุมของคนเสื้อแดงเมื่อปี 2553 เพื่อให้เห็นความเชื่อมโยงของรัฐกับการใช้อำนาจสังหารคนเห็นต่างทางการเมือง
เรื่อง : สุดารัตน์ พรมสีใหม่
ภาพ : กมลชนก คัชมาตย์