‘กัลปพฤกษ์’ เรื่อง
ในช่วงเวลาการแพร่ระบาดของ COVID-19 ทั่วโลกยาวนานข้ามปีแบบนี้ แวดวงภาพยนตร์โลกและเทศกาลหนังทั้งหลายพบเจอผลกระทบเป็นอย่างมาก เมื่อโรงหนังหลายแห่งยังต้องปิดให้บริการ และหลายๆ พื้นที่ก็ไม่สามารถจัดงานที่มีผู้คนอยู่ร่วมกันเป็นจำนวนมากได้ เทศกาลหนังน้อยใหญ่จึงต่างพากันแจ้งเลื่อน ยกเลิก หรือพยายามปรับรูปแบบเป็นเทศกาลออนไลน์ ซึ่งส่วนใหญ่ก็จะให้บริการต่อผู้ชมเฉพาะในประเทศนั้นๆ
แต่ดูเหมือน UniFrance หน่วยงานส่งเสริมการจัดฉายภาพยนตร์ฝรั่งเศสในโรงหนังทั่วโลก เกรงว่าผู้ชมจะขาดแคลนโอกาสในการชมหนังฝรั่งเศสร่วมสมัยดีๆ อีกหลายเรื่องเนื่องจากภาวะซบเซาของการจัดฉายหนัง จึงได้คัดเลือกเอาหนังฝรั่งเศสเด่นๆ เป็นหนังยาว 12 เรื่อง และหนังสั้นอีก 20 เรื่อง รวมเป็น 32 เรื่อง จัดเป็นเทศกาลออนไลน์ชื่อ MyFrenchFilmFestival 2021 พร้อมคำบรรยายภาษาอังกฤษและภาษาอื่นๆ ให้คอหนังทั่วโลกได้ชมกันฟรีๆ ระหว่างวันที่ 15 มกราคม – 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 นี้ ที่ myfrenchfilmfestival.com
และหนึ่งในหนังเด่นที่ได้ร่วมฉายในเทศกาลฉบับพิเศษครั้งนี้ก็คืองานอนิเมชันฝรั่งเศสเรื่อง Josep ของผู้กำกับ Aurel ที่เล่าเรื่องราวประวัติชีวิตของศิลปินนักวาดภาพลายเส้นชื่อดังชาวสเปนจากบาร์เซโลนา José Bartoli ในช่วงที่รีพับลิกันใหม่อย่างเขาต้องเสี่ยงชีวิตข้ามแดนมายังประเทศฝรั่งเศสเพื่อหลบหนีอำนาจเผด็จการฟาสซิสต์ของนายพลฟรันซิสโก ฟรังโก เมื่อปี ค.ศ. 1939 และต้องมาใช้ชีวิตแออัดอยู่ในสถานกักกันผู้ลี้ภัยการเมืองบริเวณชายแดนของทางการฝรั่งเศสกับเพื่อนร่วมชาติร่วมอุดมการณ์อีกกว่า 500,000 คน
ณ ที่นี้ Josep (หรือชื่อสเปนเดิม José) ได้สานมิตรภาพกับ Serge ตำรวจยังดาร์มฝรั่งเศสที่รับหน้าที่ดูแลผู้ลี้ภัยในค่ายฯ โดย Serge รู้สึกสงสารเห็นใจ Josep ผู้มีฝีมือในการบันทึกเหตุการณ์และประสบการณ์รอบตัวบนกระดาษสมุดโน้ตหรือพื้นผนังด้วยดินสอแท่งเล็กๆ ผ่านภาพลายเส้นอันวิจิตรงดงาม โดยเฉพาะเมื่อ Josep จำต้องพลัดพรากจากหญิงคนรัก Maria Valdés ซึ่งกำลังตั้งครรภ์และหลบหนีไปยังเมืองหลวงโดยไม่รู้ชะตากรรม Serge อาสาใช้เวลาในวันหยุดออกตามหา Maria Valdés จากภาพวาดของ Josep จนพบเธอ และออกอุบายพา Josep หลบหนีจากค่าย เพื่อเดินทางไปเผชิญกับความจริงอันแสนโหดร้ายที่เกิดขึ้นกับ Maria อันเป็นผลจากการที่พวกเขาไม่ยอมรับการก้าวสู่อำนาจเผด็จการของนายพลฟรังโกหลังสงครามกลางเมืองในสเปน
ถึงแม้ว่า Josep ของผู้กำกับ Aurel จะถือเป็นงานอนิเมชันแบบเต็มตัว แต่คงต้องจัดให้อยู่ในกลุ่มงานอนิเมชันสำหรับผู้ใหญ่ ในขณะที่เด็กน้อยวัยใสและเยาวชนทั้งหลายอาจไม่สนุกบันเทิงไปด้วยเหมือนงานอนิเมชันสำหรับผู้เยาว์เรื่องอื่นๆ ลำพังเพียงเนื้อหาเรื่องราวที่ว่าด้วยเรื่องการต่อสู้ทางอุดมการณ์ของศิลปินผู้มีหัวใจเสรี ที่ไม่ยอมศิโรราบต่อการใช้กำลังทางการทหารมากำราบประชาชนในชาติของตนเอง เพื่อยึดครองอำนาจทางการเมืองของนายพลฟรันซิสโก ฟรังโก ก็ถือว่าเป็นเนื้อหาที่หนักและอาจจะ ‘จริง’ เกินไปสำหรับผู้ชมที่ยังไม่บรรลุนิติภาวะ สะท้อนให้เห็นว่างานตระกูลอนิเมชันก็สามารถนำมาเล่าเรื่องราวชีวิตหนักๆ ในแบบเข้มข้นและจริงจัง ดังที่ผลงานอย่าง Waking Life (2001) หรือ A Scanner Darkly (2006) ของ Richard Linklater, Persepolis (2007) ของ Vincent Paronnaud กับ Marjane Satrapi และ Waltz with Bashir (2008) ของ Ari Folman เคยถ่ายทอดกันมาแล้ว
นอกจากนี้เนื้อหาส่วนใหญ่ของหนังได้แสดงภาพชีวิตของ Josep ขณะที่เขาพักอยู่กับเพื่อนๆ รีพับลิกันชาวสเปนในค่ายฯ ที่ทางการฝรั่งเศสจงใจปล่อยปละละเลย ไม่เคยมีน้ำ อาหาร แพทย์ ยารักษาโรค หรือสาธารณูปโภคใดๆ ให้ และปล่อยให้พวกเขาต้องดิ้นรนเอาชีวิตรอดในแต่ละวันกันด้วยตัวเอง ความอัตคัดขัดสนลำบากลำบนต่างๆ นานาเหล่านี้แสดงให้เห็นว่า หัวเด็ดตีนขาดอย่างไร พวกเขาก็ไม่สามารถยอมรับการเรืองอำนาจของกองกำลังทหารหลังสงครามกลางเมืองในสเปน และถึงแม้จะได้ชื่อว่าต้องหนีเสือปะจระเข้ มาพบกับการกดขี่รูปใหม่จากทางการฝรั่งเศสแทน แต่พวกเขาก็ยังมีหัวใจที่เสรี สามารถคิด พูด และสร้างสรรค์งานศิลปะในรูปแบบที่ตนเองถนัดได้อย่างเต็มที่ ดังที่ Josep ได้บันทึกประสบการณ์ต่างๆ มากมายที่เขาได้พบเจอในค่าย ผ่านภาพเขียนในกระดาษสมุดตีเส้นบรรทัด ซึ่งกลายเป็นผลงานศิลปะสะท้อนประวัติศาสตร์ทางการเมืองอันล้ำค่าในเวลาต่อมา
ความเจ็บปวดรวดร้าวหัวใจเพียงหนึ่งเดียวของ Josep คือการที่เขาจำต้องพลัดพรากจากหญิงคนรัก ขณะที่กำลังจะมีลูกด้วยกัน จากความจำเป็นในการหลบหนี ชีวิตที่เหลือทั้งหมดของ Josep จึงเหมือนอยู่เพื่อรอคอยความหวังที่จะได้พบกับ Maria สุดที่รักอีกครั้ง ซึ่งหนังก็ได้สร้างตัวละคร Serge ฝ่ายทางการฝรั่งเศส ที่นอกจากจะมีบทบาทเป็นผู้เล่าเรื่องราวหลักของหนังแล้ว ยังเป็นตัวแทนของน้ำใจไมตรีมีมนุษยธรรมเพียงหนึ่งเดียวจากคนชาตินี้ ที่ยอมเสี่ยงอันตรายให้ความช่วยเหลือเพื่อนบ้านที่กำลังประสบชะตากรรมอันแสนสาหัส เพื่อให้ Josep พอจะสมหวังกับพลังใจสุดท้ายในชีวิตได้ แม้ว่าสถานการณ์ที่เป็นไปจะมิใช่สิ่งที่พึงประสงค์สักเท่าไหร่
อย่างไรก็ดี หลังจากที่ Josep สามารถหลบหนีออกจากค่ายแห่งนี้ ก็ย่อมถึงเวลาที่เขาจะได้เริ่มต้นชีวิตใหม่ โดยคราวนี้เขาได้เดินทางไปไกลถึงประเทศเม็กซิโก และได้มีความสัมพันธ์ครั้งใหม่กับศิลปินหญิง Frida Kahlo ก่อนที่จะเชื้อเชิญให้ Serge เดินทางไปเยี่ยมพวกเขาเพื่อเห็นกับตาว่า สิ่งเล็กๆ ที่ Serge ตัดสินใจลงมือทำส่งผลเปลี่ยนแปลงอันยิ่งใหญ่มหาศาลต่อชีวิตของ José Bartoli ไปอย่างไรบ้าง
ไม่เพียงแต่ส่วนเนื้อหาเรื่องราวเท่านั้นที่ Josep ดูจะแตกต่างจากแก่นประเด็นของงานอนิเมชันร่วมสมัยเรื่องอื่นๆ โดยทั่วไป เพราะแม้แต่ในส่วนของสไตล์การสร้างงาน ผู้กำกับ Aurel แทบไม่ได้อาศัยใช้ความล้ำยุคทันสมัยของเทคโนโลยีการสร้างด้วยคอมพิวเตอร์กราฟิกอนิเมชัน ทว่าหันไปใช้ลายเส้นภาพนิ่งอันดิบหยาบเรียบง่ายคล้ายแผ่นเซลล์ โดยค่อยๆ ใส่การเคลื่อนไหวในส่วนที่จำเป็นเป็นระยะๆ เท่านั้น
บรรยากาศของงานอนิเมชันเรื่องนี้จึงไม่มีทั้งสีสันของตัวละครที่กระโดดโลดเต้นเคลื่อนไหวเหวี่ยงมุมมองไปมาอย่างสวยสดตระการตาเหมือนงานอนิเมชันหลายๆ เรื่องจากฝั่งอเมริกา และไม่มีแม้แต่ความพยายามที่จะจำลองภาพทุกอย่างให้แลดูเสมือนโลกความเป็นจริง เพื่อรักษาสุนทรียะดั้งเดิมของการชมอนิเมชันวาดมือ ยุคก่อนเทคโนโลยีดิจิทัล ซึ่งภาพลายเส้นต่างๆ ที่ใช้เล่าในงานอนิเมชันเรื่องนี้ มีเจตนาที่จะแสดงความคารวะต่อผลงานของ José Bartoli เองที่ยังหลงเหลือตกทอดมาในปัจจุบัน
Josep จึงอาจกลายเป็นงานที่แสนจะนิ่งเนิบและเชื่องช้า โดยเฉพาะเมื่อนำมาเทียบกับอัตราเร็วการตัด shot ของงานอนิเมชันร่วมสมัย ที่บางครั้งก็ไวเสียจนต้องแบ่งนับกันเป็นหน่วยเสี้ยววินาที ซึ่งก็ปฏิเสธมิได้เลยว่าลักษณะลายเส้นของภาพ การใช้สีอันดิบหยาบเหมือนยังวาดไม่เสร็จดี และจังหวะหนังที่ออกจะเอ้อระเหยค่อยๆ เฉลยเรื่องราวไปทีละขั้นอย่างไม่เร่งรีบ ก็มีผลต่อการวางน้ำเสียงการเล่าเรื่องเพื่อสะท้อนความสิ้นหวังอาดูรของตัวละครฝ่ายสเปนรีพับลิกได้อย่างเด่นชัด โดยเฉพาะอย่างยิ่งในฉากที่สะท้อนความโหดเหี้ยมรุนแรงทั้งหลาย ซึ่งหนังก็นำเสนอออกมาได้สะเทือนใจเป็นพิเศษ เมื่อตัวละครทำร้ายกันเองอย่างไร้ความเมตตา ด้วยบรรยากาศภาพที่แทบจะไม่สามารถหาความสดใสจรรโลงใดๆ ได้ในส่วนที่เล่าถึงเหตุการณ์ในสถานกักกันฯ
การได้ชม Josep จึงเหมือนเป็นประสบการณ์การชมงานอนิเมชันร่วมสมัยที่แปลกใหม่ แตกต่างอย่างสิ้นเชิงจากอนิเมชันสตูดิโอใหญ่ๆ ที่ครองตลาดอยู่ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ไม่น่าประหลาดใจที่หนังจะได้รับคัดเลือกตีตราจากเทศกาลภาพยนตร์เมืองคานส์ให้เป็นหนึ่งในงาน Official Selection ประจำปี ค.ศ. 2020 ที่ไม่อาจจัดเทศกาลได้ด้วยภาวะการแพร่ระบาดของ COVID-19 เพื่อแสดงการยกย่องชื่นชม ก่อนที่ต่อมาหนังจะได้ออกฉายและสามารถคว้ารางวัลงานอนิเมชันยอดเยี่ยมประจำปี 2020 จากเวที European Film Award ได้สำเร็จ
Josep ของ Aurel และหนังฝรั่งเศสเรื่องอื่นๆ ในโปรแกรมจะยังฉายให้ชมฟรีที่งานเทศกาลออนไลน์ myfrenchfilmfestival.com จนถึงวันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 นี้ โดยจะต้องลงทะเบียนผ่านเว็บไซต์ก่อนจะสามารถขอรับตั๋วเข้าชมได้คล้ายกับการดูหนังเทศกาลในโรงภาพยนตร์!
