เมื่อ 70 กว่าปีก่อน พ่อของผู้เขียนหนีภัยคอมมิวนิสต์มาจากจีนแผ่นดินใหญ่
คุณพ่อและคุณแม่เป็นคนจีน เกิดในประเทศจีน
ทั้งคู่เป็นลูกจีนแต้จิ๋ว
บ้านเกิดของแม่อยู่ที่เมืองซัวเถา และบ้านเกิดของพ่ออยู่ในอำเภอเถ่งไห้ เมืองแต้จิ๋ว ที่อยู่ติดกัน
แม่เล่าให้ฟังว่า อาม่าหรือคุณยายอุ้มแม่ตั้งแต่เป็นเด็กทารกนั่งเรือออกมาจากเมืองซัวเถาของชาวจีนแต้จิ๋ว อพยพมาอยู่เมืองไทย
ขณะที่พ่ออพยพมาเมืองไทยเมื่ออายุได้ประมาณ 23 ปี ตอนนั้นสงครามกลางเมืองระหว่างรัฐบาลก๊กมินตั๋งของประธานาธิบดีเจียง ไคเช็ก และพรรคคอมมิวนิสต์ของประธานเหมา เจ๋อ ตง กำลังงวดเข้ามาทุกทีแล้ว แต่ความอดอยากแผ่กระจายไปทั่วเมืองจีน พ่อเห็นว่าหากอยู่เมืองจีนคงต้องอดอยากแน่นอน เพราะมีพี่น้องถึง 10 คน จึงตัดสินใจหนีปู่หรืออากงมาเผชิญโชคที่เมืองไทย
พ่อเล่าให้ฟังว่าตอนนั้นพ่อไปหางานทำที่ฮ่องกง และหนีขึ้นเรือจะมาเมืองไทย ระหว่างทางเรือต้องจอดแวะที่เมืองซัวเถาก่อน พ่อจึงส่งข่าวไปให้คุณปู่มาพบที่ท่าเรือ ปู่ขอร้องให้พ่อกลับบ้าน แต่พ่อตั้งใจแล้วว่าจะไปเผชิญโชค ปู่จึงบอกให้ไปลาย่าที่บ้านก่อน แต่พ่อกลัวว่าหากไปร่ำลาย่าแล้วตัวเองอาจใจอ่อน จึงไม่ยอมไป และคิดว่าอีกไม่นานจะกลับมาซบหน้าปู่ย่า แต่พ่อไม่คิดเลยว่าครั้งนั้นเป็นครั้งสุดท้ายที่ได้เห็นหน้าปู่ ไม่มีโอกาสได้เจอไปตลอดชีวิต แต่ได้สัญญาว่าจะส่งเงินมาให้ที่บ้านใช้ทุกเดือน เป็นตัวอย่างของคนจีนขึ้นเรืออพยพมาเผชิญโชคเมืองไทยแบบเสื่อผืนหมอนใบตัวจริง
หลังจากที่พ่อหนีมาเมืองไทยได้ 2 ปี พรรคคอมมิวนิสต์ก็ยึดประเทศได้สำเร็จ ปู่เป็นอดีตกำนันข้าราชการฝ่ายรัฐบาลก๊กมินตั๋งจึงถูกจับ ตอนแรกทางคอมมิวนิสต์จะฆ่าทิ้งเพื่อล้างระบอบเก่าให้สิ้นซาก แต่ชาวบ้านแถวนั้นขอร้องให้ไว้ชีวิต เนื่องด้วยปู่ทำงานรับใช้ประชาชนด้วยดีมาตลอด จึงรอดตาย แต่ท่านถูกทุบตีจนขาเน่าและยังต้องติดคุกปีกว่า พอออกจากคุกได้ไม่นานปู่ก็ตรอมใจตาย
ส่วนชีวิตในเมืองไทยของพ่อ พ่อกับแม่พบกันที่ย่านเยาวราช ก่อนที่ทั้งคู่จะแต่งงานและมีลูกด้วยกัน ภายในเวลาต่อมา
ทั้งคู่ช่วยกันสร้างเนื้อสร้างตัว และเลี้ยงลูก 7 คนให้ได้รับการศึกษา แต่ในใจก็ยังคิดถึงบ้านเกิดเมืองนอนอยู่ตลอดเวลา โดยเฉพาะพ่อผู้ผูกพันกับญาติพี่น้องอยู่เสมอ ไม่เพียงแต่ส่งจดหมายไปมาหาสู่กันเป็นระยะ แต่ยังส่งเงินไปให้พี่น้องใช้อย่างสม่ำเสมอมิได้ขาด ขณะที่แม่จากเมืองจีนมาตั้งแต่เป็นทารกได้ 6 เดือน ความผูกพันกับบ้านเกิดจึงน้อยกว่า แต่ทั้งคู่ก็ฝันว่า สักวันหนึ่งหากมีโอกาสจะกลับไปเยี่ยมบ้านสักครั้งหนึ่ง
พอพ่อมาหางานทำเป็นเสมียนในร้านแถวเยาวราชได้ ก็ส่งเงินให้ทางบ้านทุกเดือนทันที ผ่านร้านที่รับฝากเงินส่งไปเมืองจีนที่เรียกว่า โพยก๊วน ซึ่งต้องอาศัยความไว้เนื้อเชื่อใจว่าจะไม่มีการโกง และปัจจุบันยังมีธุรกิจนี้อยู่ในย่านเยาวราช
พ่อพยายามสร้างเนื้อสร้างตัวจากลูกจ้าง ออกมากู้หนี้ยืมสินมาเป็นเจ้าของโรงงานยากันยุงเล็กๆ เพื่อจะเลี้ยงลูก 7 คน พ่อทำหน้าที่ทั้งผู้จัดการ เซลแมน คนเก็บเงิน เอาสินค้าขึ้นเหนือล่องใต้ไปขายเองทั่วประเทศ ส่วนแม่เลี้ยงลูก 7 คน และยังดูแลคนงานในโรงงานอีกสิบคนอย่างเหลือเชื่อ
พ่อแม่กัดฟันส่งลูกเรียนโรงเรียนฝรั่งทุกคน ลูกชายเรียนกรุงเทพคริสเตียนและอัสสัมชัญ ลูกสาวเรียนอัสสัมชัญศึกษาแม้ว่าจะต้องดิ้นรนหนัก เพราะเชื่อว่าต้องให้การศึกษากับลูกให้ดีที่สุด แต่ธุรกิจก็ล้มเหลว พ่อไม่เก่งเรื่องการค้าขาย และสินค้ามีคู่แข่งมาก ทำให้พ่อมีหนี้สินมากมาย จนกระทั่งกิจการล้มละลายต้องปิดโรงงาน ต่อมาพ่อยังไปเซ็นค้ำประกันเช็คให้เพื่อนจนในที่สุดเช็คใบนั้นไปขึ้นเงินไม่ได้ เพื่อนหนีไป ทำให้พ่อโดนจับติดคุกตั้งแต่อายุ 50 กว่าๆ และต้องหลบๆ ซ่อนๆ ตัวเป็นเวลาอีกหลายปี โดยมีแม่และลูกๆ ที่ยังเรียนหนังสือคอยช่วยตัวเองและทำงานหารายได้เลี้ยงพ่อแม่
เวลาผ่านไปลูกๆ จบการศึกษา มีงานการทำ สามารถสร้างเนื้อสร้างตัวได้ พ่อแม่กลับมาอยู่สุขสบายอีกครั้ง และพ่อไม่เคยลืมสัญญา ส่งเงินมาให้ปู่ย่าและญาติพี่น้องใช้ตลอดระยะเวลา 70 ปีที่จากมา
20 กว่าปีก่อน ผู้เขียนพาพ่อแม่กลับไปเยี่ยมบ้านเกิดที่เมืองเถ่งไห้เป็นครั้งแรก แต่ไม่มีโอกาสได้เจอคุณปู่ คุณย่า เพราะท่านจากไปแล้ว ที่ผ่านมาลึกๆ พ่อเองเสียใจมาโดยตลอด ตั้งแต่หนีคุณปู่ไปเมื่อ 50 กว่าปีก่อน พอกลับมาเยี่ยมบ้านเกิดก็ไม่ทันได้เห็นหน้าเป็นครั้งสุดท้าย เหลือแต่พี่น้องที่พ่อส่งเงินมาให้ใช้ทุกเดือนไม่เคยขาด
น้าชายคนหนึ่งบอกผู้เขียนว่า หากไม่ได้เงินจากพ่อ พี่น้องที่เหลืออยู่ 3 คนคงไม่มีชีวิตรอดจนถึงเดี๋ยวนี้
น้าชายคนนี้พาพ่อไปยังสุสานบนเขาเล็กๆ แห่งหนึ่ง บนเนินเขาเป็นที่ตั้งของฮวงซุ้ยประจำตระกูล พ่อและพี่น้องนำสิ่งของ อาหารและจุดธูปเทียนเซ่นไหว้วิญญาณของปู่ย่าและพี่น้องที่เสียชีวิต น้าบอกว่าฮวงซุ้ยได้รับการบูรณะขึ้นใหม่ ด้วยเงินของพ่อที่ส่งมาให้เป็นประจำ พ่อตั้งใจทำฮวงซุ้ยแห่งนี้ให้งดงามที่สุด ทุกคนช่วยกันปัดกวาดและทำความสะอาดสุสานเป็นการระลึกถึงคุณบรรพบุรุษ
ขากลับ น้าชายพาเราผ่านไปยังบริเวณบ้านของปู่ พ่อเกิดที่บ้านหลังนี้ เป็นบ้านจีนแบบโบราณ มีสวนเล็กๆ อยู่ตรงกลางบ้าน แต่ปัจจุบันไม่เหลือสภาพเดิมแล้ว ถูกทางการทุบทิ้งและก่อสร้างเป็นตึกสูง พ่อเล่าให้ฟังว่าตอนนั้นปู่เป็นกำนันตำบลเสี่ยงตงคู ดูแลหมู่บ้านกว่า 20 แห่ง รวมทั้งหมู่บ้านที่ชื่อ แอ่ตั้ง ซึ่งเป็นบ้านเกิดบรรพบุรุษของอาจารย์ปรีดี พนมยงค์ นับว่าบรรพบุรุษของเราเคยดูแลตระกูลพนมยงค์มาก่อน ปู่เป็นข้าราชการผู้ซื่อสัตย์ เป็นที่รักของชาวบ้านมาก ทำให้ได้เป็นกำนันถึง 7 สมัย และเป็นภูมิคุ้มกันไม่ให้ปู่ต้องถูกประหารชีวิต
ไม่กี่เดือนก่อนพ่อจากไป ผมยังพาพ่อไปฝากโพยก๊วนแถวเยาวราชส่งเงินไปให้น้องๆ หลานๆ ที่เมืองซัวเถา แม้จะสิ้นปู่ย่าแล้ว พ่อยังส่งเงินให้น้องๆ หลานๆ ตลอดเวลา ก่อนพ่อจะกลับไปอยู่กับปู่ย่าในวัย 90
สัญญาของคนมีค่ายิ่ง หากได้สัญญากับใครแล้ว
เรื่อง: วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์
